emacs/etc/TUTORIAL.pl

Kr<EFBFBD>tki samouczek Emacsa.  Warunki kopiowania znajduj<EFBFBD> sie na ko<EFBFBD>cu pliku.

Polecenia Emacsa wymagaj<EFBFBD> na og<EFBFBD><EFBFBD> wci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cia klawisza CONTROL (oznaczanego
czasami Ctrl lub CTL) lub klawisza META (oznaczanego czasami EDIT
albo ALT). Dalej b<EFBFBD>dziemy stosowa<EFBFBD> nast<EFBFBD>puj<EFBFBD>ce skr<EFBFBD>ty:

C-<znak> oznacza przytrzymanie klawisza CONTROL przy naciskaniu
	klawisza <znak>. Na przyk<EFBFBD>ad C-f b<EFBFBD>dzie odpowiada<EFBFBD>o
	naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>ciu f przy wci<EFBFBD>ni<EFBFBD>tym klawiszu CONTROL.
M-<znak> oznacza przytrzymanie klawisza META lub ALT przy naciskaniu
	klawisza <znak>. Zamiast tego mo<EFBFBD>na nacisn<EFBFBD><EFBFBD> i pu<EFBFBD>ci<EFBFBD> klawisz
	ESC, a potem nacisn<EFBFBD><EFBFBD> klawisz <znak>.

Uwaga: aby zako<EFBFBD>czy<EFBFBD> sesj<EFBFBD> Emacsa, naci<EFBFBD>nij C-x C-c (kolejno dwa znaki).
Znaki ">>" na lewym marginesie oznaczaj<EFBFBD> w dalszej cz<EFBFBD><EFBFBD>ci tego samouczka
<EFBFBD>wiczenia dla Ciebie. Na przyk<EFBFBD>ad:
<<Blank lines inserted around following line by help-with-tutorial>>
[Dodatkowe odst<EFBFBD>py zosta<EFBFBD>y zrobione w celach dydaktycznych.]
>> Teraz naci<EFBFBD>nij C-v (nast<EFBFBD>pny ekran), aby przej<EFBFBD><EFBFBD> na nast<EFBFBD>pny ekran
   samouczka (zr<EFBFBD>b to naciskaj<EFBFBD>c jednocze<EFBFBD>nie klawisze CONTROL i v).
   Od tego momentu powiniene<EFBFBD> robi<EFBFBD> to zawsze, gdy dojdziesz
   do ko<EFBFBD>ca ekranu.

Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD> na to, <EFBFBD>e kilka linii si<EFBFBD> powtarza, gdy przechodzisz z
ekranu na nast<EFBFBD>pny; ma to zapewni<EFBFBD> wra<EFBFBD>enie ci<EFBFBD>g<EFBFBD>o<EFBFBD>ci podczas przesuwania
si<EFBFBD> w obr<EFBFBD>bie pliku.

Pierwsz<EFBFBD> umiej<EFBFBD>tno<EFBFBD>ci<EFBFBD>, kt<EFBFBD>ra powiniene<EFBFBD> opanowa<EFBFBD>, jest spos<EFBFBD>b
przesuwania si<EFBFBD> z miejsca na miejsce. Wiesz ju<EFBFBD>, jak przesuwa<EFBFBD> si<EFBFBD>
o jeden ekran do przodu. Aby przesun<EFBFBD><EFBFBD> si<EFBFBD> o jeden ekran do ty<EFBFBD>u,
wci<EFBFBD>nij kombinacj<EFBFBD> klawiszy M-v (to znaczy wci<EFBFBD>nij i przytrzymaj
klawisz META lub Alt i jednocze<EFBFBD>nie naci<EFBFBD>nij v albo naci<EFBFBD>nij kolejno
klawisze <ESC> v, je<EFBFBD>li nie masz klawisza META lub Alt).

>> Spr<EFBFBD>buj nacisn<EFBFBD><EFBFBD> M-v, a potem C-v, by przesun<EFBFBD><EFBFBD> si<EFBFBD> w prz<EFBFBD>d i w ty<EFBFBD>
   kilka razy.


PODSUMOWANIE
------------

Nast<EFBFBD>puj<EFBFBD>ce polecenia s<EFBFBD>u<EFBFBD><EFBFBD> do przegl<EFBFBD>dania tekstu po jednym ekranie:

	C-v Przesu<EFBFBD> si<EFBFBD> o jeden ekran do przodu
	M-v Przesu<EFBFBD> si<EFBFBD> o jeden ekran do ty<EFBFBD>u
	C-l Wyczy<EFBFBD><EFBFBD> ekran i wy<EFBFBD>wietl go na nowo, umieszczaj<EFBFBD>c
	tekst z okolic kursora w <EFBFBD>rodku ekranu.
	(Ta kombinacja to CONTROL-L, a nie CONTROL-1.)

>> Znajd<EFBFBD> kursor i zapami<EFBFBD>taj, jaki tekst jest w jego pobli<EFBFBD>u.
   Naci<EFBFBD>nij nast<EFBFBD>pnie C-l.
   Znajd<EFBFBD> kursor jeszcze raz i zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e znajduje si<EFBFBD> on
   w pobli<EFBFBD>u tego samego tekstu.

Mo<EFBFBD>esz tak<EFBFBD>e u<EFBFBD>y<EFBFBD> klawiszy PageUp i PageDn, je<EFBFBD>li s<EFBFBD> dost<EFBFBD>pne na
Twojej klawiaturze, do przemieszczania si<EFBFBD> mi<EFBFBD>dzy stronami, ale u<EFBFBD>ycie
C-v i M-v jest bardziej efektywne.

PODSTAWY KIEROWANIA KURSOREM
----------------------------

Przesuwanie si<EFBFBD> z ekranu na ekran jest u<EFBFBD>yteczne, ale jak przej<EFBFBD><EFBFBD> do
okre<EFBFBD>lonego miejsca w obr<EFBFBD>bie jednego ekranu?

Mo<EFBFBD>na to zrobi<EFBFBD> na kilka sposob<EFBFBD>w. Najprostszym jest u<EFBFBD>ycie polece<EFBFBD>
C-p, C-b, C-f oraz C-n. Ka<EFBFBD>de z nich przesuwa kursor o jeden wiersz
albo kolumn<EFBFBD> w okre<EFBFBD>lonym kierunku. Oto schemat, kt<EFBFBD>ry to obrazuje:

                 Poprzednia linia, C-p
                 (ang. previous line)
                         :
                         :
    Do ty<EFBFBD>u, C-b .... Kursor .... Do przodu, C-f
             (ang. back) : (ang. forward)
                         :
                         :
                  Nast<EFBFBD>pna linia, C-n
                   (ang. next line)

>> Przesu<EFBFBD> kursor na <EFBFBD>rodek tego schematu za pomoc<EFBFBD> C-n lub C-p.
   Potem naci<EFBFBD>nij C-l, by zobaczy<EFBFBD> ca<EFBFBD>y diagram na <EFBFBD>rodku ekranu.

To s<EFBFBD> podstawowe polecenia kieruj<EFBFBD>ce po<EFBFBD>o<EFBFBD>eniem kursora, kt<EFBFBD>rych
b<EFBFBD>dziesz u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> bardzo cz<EFBFBD>sto, warto wi<EFBFBD>c je zapami<EFBFBD>ta<EFBFBD>.

>> Naci<EFBFBD>nij kilka razy C-n, by przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor do tej linii.

>> Przesu<EFBFBD> si<EFBFBD> w g<EFBFBD><EFBFBD>b linii za pomoc<EFBFBD> C-f, a potem do g<EFBFBD>ry za pomoc<EFBFBD>
   C-p. Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD> na zachowanie si<EFBFBD> C-p, gdy kursor jest w <EFBFBD>rodku
   linii.

Ka<EFBFBD>da linia tekstu ko<EFBFBD>czy si<EFBFBD> znakiem nowej linii, kt<EFBFBD>ry oddziela j<EFBFBD>
od nast<EFBFBD>pnej. Ka<EFBFBD>dy Tw<EFBFBD>j plik powinien si<EFBFBD> ko<EFBFBD>czy<EFBFBD> znakiem nowej
linii (ale Emacs tego nie wymaga).

>> Spr<EFBFBD>buj nacisn<EFBFBD><EFBFBD> C-b na pocz<EFBFBD>tku linii. Powinno Ci<EFBFBD> to przenie<EFBFBD><EFBFBD>
   na koniec poprzedniej linii. Dzieje si<EFBFBD> tak dlatego, <EFBFBD>e kursor
   przechodzi w<EFBFBD>wczas nad znakiem nowej linii.

C-f przechodzi nad znakiem nowej linii tak samo jak C-b.

>> Naci<EFBFBD>nij kilka razy C-b i obserwuj po<EFBFBD>o<EFBFBD>enie kursora.
   Naciskaj potem C-f, by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> na koniec linii. W ko<EFBFBD>cu naci<EFBFBD>nij
   jeszcze raz C-f, by przej<EFBFBD><EFBFBD> do nast<EFBFBD>pnej linii.

Gdy przesuwasz kursor poza doln<EFBFBD> kraw<EFBFBD>d<EFBFBD> ekranu, tekst po<EFBFBD>o<EFBFBD>ony
za kraw<EFBFBD>dzi<EFBFBD> przesuwa si<EFBFBD> na ekran (ang. scrolling). Dzi<EFBFBD>ki temu
Emacs mo<EFBFBD>e przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor do okre<EFBFBD>lonego miejsca bez umieszczania
go poza ekranem.

>> Spr<EFBFBD>buj przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor poza doln<EFBFBD> granic<EFBFBD> ekranu za pomoc<EFBFBD> C-n
   i zobacz, co si<EFBFBD> stanie.

Je<EFBFBD>li przesuwanie si<EFBFBD> o jeden znak na raz jest dla Ciebie zbyt wolne,
to spr<EFBFBD>buj przesuwa<EFBFBD> si<EFBFBD> o s<EFBFBD>owa. M-f (Meta-f) przesuwa kursor o s<EFBFBD>owo
do przodu, a M-b przesuwa go o s<EFBFBD>owo do ty<EFBFBD>u.

>> Naci<EFBFBD>nij kilka razy M-f i M-b.

Gdy jeste<EFBFBD> w <EFBFBD>rodku s<EFBFBD>owa, to M-f przesuwa kursor na jego koniec.
Je<EFBFBD>li natomiast jeste<EFBFBD> w przerwie miedzy s<EFBFBD>owami, to M-f przesuwa
kursor na koniec nast<EFBFBD>pnego s<EFBFBD>owa. M-b zachowuje si<EFBFBD> podobnie
dla ruchu do ty<EFBFBD>u.

>> Naci<EFBFBD>nij M-f i M-b kilka razy na przemian z C-f i C-b, tak by<EFBFBD>
   m<EFBFBD>g<EFBFBD> zauwa<EFBFBD>y<EFBFBD> dzia<EFBFBD>anie M-f i M-b naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>tych w r<EFBFBD><EFBFBD>nych miejscach
   wewn<EFBFBD>trz i mi<EFBFBD>dzy s<EFBFBD>owami.

Zauwa<EFBFBD> podobie<EFBFBD>stwo mi<EFBFBD>dzy C-f i C-b oraz M-f i M-b. Bardzo cz<EFBFBD>sto
kombinacje zawieraj<EFBFBD>ce Meta (Alt) oznaczaj<EFBFBD> operacje zwi<EFBFBD>zane
z jednostkami j<EFBFBD>zykowymi (s<EFBFBD>owa, zdania, akapity), podczas gdy
kombinacje z klawiszem Control dzia<EFBFBD>aj<EFBFBD> na jednostkach podstawowych,
niezale<EFBFBD>nych od tego, co edytujesz (znaki, linie, itd.).

Oto zale<EFBFBD>no<EFBFBD><EFBFBD>, kt<EFBFBD>ra stosuje si<EFBFBD> do linii i zda<EFBFBD>: C-a i C-e przesuwaj<EFBFBD>
kursor na pocz<EFBFBD>tek i koniec linii, a M-a i M-e przesuwaj<EFBFBD> go na pocz<EFBFBD>tek
i koniec zdania.

>> Naci<EFBFBD>nij kilka razy C-a, a potem kilka razy C-e.
   Powt<EFBFBD>rz to z M-a, a potem z M-e.

Czy zauwa<EFBFBD>y<EFBFBD>e<EFBFBD>, <EFBFBD>e powtarzanie C-a nic nie zmienia, natomiast powt<EFBFBD>rne
M-a przesuwa Ci<EFBFBD> o jedno zdanie? Chocia<EFBFBD> nie ma tu pe<EFBFBD>nej analogii,
wydaje si<EFBFBD> to jednak naturalne.

Po<EFBFBD>o<EFBFBD>enie kursora w tek<EFBFBD>cie jest okre<EFBFBD>lane mianem "punktu".

Oto podsumowanie prostych polece<EFBFBD> s<EFBFBD>u<EFBFBD><EFBFBD>cych do przesuwania kursora,
w<EFBFBD><EFBFBD>cznie z operacjami dotycz<EFBFBD>cymi s<EFBFBD><EFBFBD>w i zda<EFBFBD>:

	C-f Do przodu o jeden znak
	C-b Do ty<EFBFBD>u o jeden znak

	M-f Do przodu o s<EFBFBD>owo
	M-b Do ty<EFBFBD>u o s<EFBFBD>owo

	C-n Nast<EFBFBD>pna linia
	C-p Poprzednia linia

	C-a Pocz<EFBFBD>tek linii
	C-e Koniec linii

	M-a Do ty<EFBFBD>u na pocz<EFBFBD>tek zdania
	M-e Do przodu na koniec zdania

>> Prze<EFBFBD>wicz kilka razy dla wprawy wszystkie powy<EFBFBD>sze polecenia.
   Nale<EFBFBD><EFBFBD> one do najcz<EFBFBD><EFBFBD>ciej u<EFBFBD>ywanych.

Dwa inne wa<EFBFBD>ne polecenia przesuwaj<EFBFBD>ce kursor to M-< (Meta lub Alt
i znak mniejszo<EFBFBD>ci), kt<EFBFBD>re przesuwa kursor na pocz<EFBFBD>tek ca<EFBFBD>ego tekstu
i M-> (Meta lub Alt i znak wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD>ci), kt<EFBFBD>re przesuwa kursor na koniec
ca<EFBFBD>ego tekstu.

Na wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD>ci klawiatur "<" jest nad przecinkiem, musisz wi<EFBFBD>c u<EFBFBD>y<EFBFBD>
klawisza Shift, by nacisn<EFBFBD><EFBFBD> "<", i podobnie musisz u<EFBFBD>y<EFBFBD> klawisza Shift,
by nacisn<EFBFBD><EFBFBD> M-<. Bez Shift uzyska<EFBFBD>by<EFBFBD> M-przecinek.

>> Naci<EFBFBD>nij M-<, by przej<EFBFBD><EFBFBD> na pocz<EFBFBD>tek samouczka, a potem kilka razy
   u<EFBFBD>yj C-v, by powr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do tego miejsca.

>> Teraz naci<EFBFBD>nij M->, by przej<EFBFBD><EFBFBD> na koniec samouczka, i wr<EFBFBD><EFBFBD> do tego
   miejsca za pomoc<EFBFBD> kilkakrotnego M-v.

Je<EFBFBD>li Twoja klawiatura ma klawisze strza<EFBFBD>ek, to mo<EFBFBD>esz ich u<EFBFBD>y<EFBFBD> do
przesuwania kursora. Radzimy Ci nauczy<EFBFBD> si<EFBFBD> si<EFBFBD> kombinacji C-b, C-f,
C-n i C-p z trzech powod<EFBFBD>w. Po pierwsze, dzia<EFBFBD>aj<EFBFBD> one na wszystkich
typach terminali. Po drugie, gdy ju<EFBFBD> zdob<EFBFBD>dziesz pewn<EFBFBD> praktyk<EFBFBD> w
pos<EFBFBD>ugiwaniu si<EFBFBD> Emacsem, to b<EFBFBD>dzie Ci szybciej nacisn<EFBFBD><EFBFBD> te kombinacje
ni<EFBFBD> klawisze strza<EFBFBD>ek (poniewa<EFBFBD> nie wymaga to przenoszenia d<EFBFBD>oni z
miejsca, kt<EFBFBD>re zajmuj<EFBFBD> podczas szybkiego pisania za pomoc<EFBFBD> 10 palc<EFBFBD>w).
Po trzecie wreszcie, gdy ju<EFBFBD> wyrobisz sobie zwyczaj pos<EFBFBD>ugiwania si<EFBFBD>
tymi poleceniami z klawiszem Control, to <EFBFBD>atwo przyjdzie Ci nauczy<EFBFBD> si<EFBFBD>
bardziej zaawansowanych polece<EFBFBD> przesuwaj<EFBFBD>cych kursor.

Wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD><EFBFBD> polece<EFBFBD> Emacsa akceptuje argument liczbowy; dla wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD>ci
polece<EFBFBD> oznacza on liczb<EFBFBD> powt<EFBFBD>rze<EFBFBD>. Aby okre<EFBFBD>li<EFBFBD> liczb<EFBFBD> powt<EFBFBD>rze<EFBFBD>
polecenia, powiniene<EFBFBD> je poprzedzi<EFBFBD> naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>ciem C-u a potem cyfr.
Je<EFBFBD>li masz na klawiaturze klawisz META (lub EDIT albo ALT), to
alternatywnym sposobem wprowadzenia argumentu liczbowego jest u<EFBFBD>ycie
tego klawisza i wciskanie cyfr argumentu. Radzimy jednak przyswoi<EFBFBD>
sobie metod<EFBFBD> z klawiszem C-u, poniewa<EFBFBD> dzia<EFBFBD>a ona na wszystkich
terminalach.

Na przyk<EFBFBD>ad C-u 8 C-f przesuwa kursor do przodu o osiem znak<EFBFBD>w.

>> Spr<EFBFBD>buj u<EFBFBD>y<EFBFBD> C-n i C-p z argumentem liczbowym, by przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor
   do jednej z linii w pobli<EFBFBD>u tego zdania za pomoc<EFBFBD> tylko jednego
   polecenia.

Wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD><EFBFBD> polece<EFBFBD> u<EFBFBD>ywa argumentu liczbowego jako liczby powt<EFBFBD>rze<EFBFBD>.
Jest kilka polece<EFBFBD>, kt<EFBFBD>re u<EFBFBD>ywaj<EFBFBD> go w inny spos<EFBFBD>b. Do takich wyj<EFBFBD>tk<EFBFBD>w
nale<EFBFBD><EFBFBD> C-v i M-v. Je<EFBFBD>li poda si<EFBFBD> im argument, to przesuwaj<EFBFBD> zawarto<EFBFBD><EFBFBD>
ekranu w g<EFBFBD>r<EFBFBD> lub w d<EFBFBD><EFBFBD> o podan<EFBFBD> liczb<EFBFBD> linii zamiast o tyle<EFBFBD> ekran<EFBFBD>w.
Na przyk<EFBFBD>ad C-u 4 C-v przewija ekran o 4 linie.

>> Spr<EFBFBD>buj nacisn<EFBFBD><EFBFBD> C-u 8 C-v.

To powinno by<EFBFBD>o przewin<EFBFBD><EFBFBD> ekran do g<EFBFBD>ry o 8 linii. Je<EFBFBD>li chcia<EFBFBD>by<EFBFBD>
przewin<EFBFBD><EFBFBD> ekran w d<EFBFBD><EFBFBD>, to powiniene<EFBFBD> poda<EFBFBD> argument przed poleceniem M-v.

Je<EFBFBD>li pracujesz w systemie z okienkowym trybem graficznym, jak X11
lub MS-Windows, to prawdopodobnie po lewej stronie okna Emacsa znajduje
si<EFBFBD> prostok<EFBFBD>tny obszar nazywany po angielsku "scrollbar", a po polsku
suwakiem. Za jego pomoc<EFBFBD> mo<EFBFBD>esz przewija<EFBFBD> tekst, u<EFBFBD>ywaj<EFBFBD>c do tego myszy.

>> Spr<EFBFBD>buj nacisn<EFBFBD><EFBFBD> <EFBFBD>rodkowy klawisz myszy u g<EFBFBD>ry pod<EFBFBD>wietlonego
   obszaru na suwaku. To powinno przewin<EFBFBD><EFBFBD> tekst do miejsca
   okre<EFBFBD>lonego przez wysoko<EFBFBD><EFBFBD>, na kt<EFBFBD>rej nacisn<EFBFBD><EFBFBD>e<EFBFBD> klawisz myszy.

>> Przesu<EFBFBD> mysz do miejsca oddalonego od g<EFBFBD>rnego ko<EFBFBD>ca suwaka o mniej
   wi<EFBFBD>cej trzy linie i naci<EFBFBD>nij lewy klawisz myszy kilka razy.


* GDY EMACS JEST ZABLOKOWANY
----------------------------

Je<EFBFBD>li Emacs przestaje odpowiada<EFBFBD> na Twoje polecenia, to mo<EFBFBD>esz go
bezpiecznie zatrzyma<EFBFBD>, przyciskaj<EFBFBD>c C-g. Klawisza C-g mo<EFBFBD>esz te<EFBFBD> u<EFBFBD>y<EFBFBD> do
przerwania polecenia, kt<EFBFBD>re zabiera zbyt wiele czasu.

Mo<EFBFBD>esz tak<EFBFBD>e u<EFBFBD>y<EFBFBD> C-g do anulowania argumentu liczbowego albo pocz<EFBFBD>tku
polecenia, kt<EFBFBD>rego nie zamierzasz doko<EFBFBD>czy<EFBFBD>.

>> Napisz C-u 100 jako argument liczbowy, po czym naci<EFBFBD>nij C-g.
   Teraz naci<EFBFBD>nij C-f. Powinno to przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor zaledwie o
   jeden znak, poniewa<EFBFBD> argument liczbowy anulowa<EFBFBD>e<EFBFBD> za pomoc<EFBFBD> C-g.

Za pomoc<EFBFBD> klawisza C-g mo<EFBFBD>esz te<EFBFBD> anulowa<EFBFBD> skutki omy<EFBFBD>kowego
wci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cia klawisza <ESC>.


* ZABLOKOWANE POLECENIA
-----------------------

Pewne polecenia Emacsa s<EFBFBD> ,,zablokowane'' -- po to, by pocz<EFBFBD>tkuj<EFBFBD>cy
u<EFBFBD>ytkownicy nie mogli ich wywo<EFBFBD>a<EFBFBD> przez przypadek.

Je<EFBFBD>li wywo<EFBFBD>asz jedno z zablokowanych polece<EFBFBD>, to Emacs wypisze komunikat
informuj<EFBFBD>cy o tym, co to za polecenie, i zapyta Ci<EFBFBD>, czy istotnie chcesz
je wywo<EFBFBD>a<EFBFBD>.

Je<EFBFBD>li naprawd<EFBFBD> chcesz wywo<EFBFBD>a<EFBFBD> to polecenie, to odpowiedz na pytanie,
naciskaj<EFBFBD>c spacj<EFBFBD>. Je<EFBFBD>li nie chcesz wywo<EFBFBD>a<EFBFBD> zablokowanego polecenia,
to na pytanie odpowiedz, naciskaj<EFBFBD>c n.

>> Napisz `C-x C-l' (co jest zablokowanym poleceniem) i odpowiedz n
   na zadane pytanie.


* OKNA
------

Emacs mo<EFBFBD>e mie<EFBFBD> otwartych kilka okien, z kt<EFBFBD>rych ka<EFBFBD>de wy<EFBFBD>wietla
w<EFBFBD>asny tekst. Poj<EFBFBD>cie ,,okna'', je<EFBFBD>li chodzi o Emacsa, nie odnosi
si<EFBFBD> do osobnego okienka systemu okienkowego, lecz do pojedynczego
panelu wewn<EFBFBD>trz okienka systemowego. (Emacs mo<EFBFBD>e te<EFBFBD> pracowa<EFBFBD>
na kilku oknach systemowych (X-oknach); w terminologii Emacsa
nazywaj<EFBFBD> si<EFBFBD> one ramkami. Opisane jest to poni<EFBFBD>ej.)

Na tym etapie lepiej jest si<EFBFBD> nie zag<EFBFBD><EFBFBD>bia<EFBFBD> w techniki wykorzystuj<EFBFBD>ce
kilka okien. Powiniene<EFBFBD> jedynie wiedzie<EFBFBD>, w jaki spos<EFBFBD>b pozby<EFBFBD> si<EFBFBD>
nadmiaru okien, kt<EFBFBD>re mog<EFBFBD> si<EFBFBD> pojawi<EFBFBD> w wyniku wywo<EFBFBD>ania Emacsowego
systemu pomocy albo niekt<EFBFBD>rych polece<EFBFBD>. Robi si<EFBFBD> to w prosty spos<EFBFBD>b:

	C-x 1 Jedno okno (tzn. zlikwiduj wszystkie pozosta<EFBFBD>e okna).

Kombinacja ta to klawisz Control-x, po kt<EFBFBD>rym wyst<EFBFBD>puje cyfra 1.
Powi<EFBFBD>ksza ona okno, w kt<EFBFBD>rym jest kursor tak, by wype<EFBFBD>ni<EFBFBD>o ono ekran,
kasuj<EFBFBD>c zarazem pozosta<EFBFBD>e okna Emacsa.

>> Przesu<EFBFBD> kursor do tej linii i naci<EFBFBD>nij C-u 0 C-l.

(C-l, jak pami<EFBFBD>tasz od<EFBFBD>wie<EFBFBD>a zawarto<EFBFBD><EFBFBD> ekranu. Je<EFBFBD>li temu poleceniu
poda si<EFBFBD> argument liczbowy, to b<EFBFBD>dzie to oznacza<EFBFBD>o ,,od<EFBFBD>wie<EFBFBD> zawarto<EFBFBD><EFBFBD>
ekranu i umie<EFBFBD><EFBFBD> bie<EFBFBD><EFBFBD>ca lini<EFBFBD> o tyle linii od g<EFBFBD>ry ekranu''. Tak wi<EFBFBD>c,
C-u 0 C-1 oznacza ,,od<EFBFBD>wie<EFBFBD> ekran, umieszczaj<EFBFBD>c bie<EFBFBD><EFBFBD>ca lini<EFBFBD> na samej
g<EFBFBD>rze''.)

>> Naci<EFBFBD>nij Control-x 2
   Zauwa<EFBFBD>, <EFBFBD>e okno si<EFBFBD> kurczy, a jednocze<EFBFBD>nie pojawia si<EFBFBD> nowe,
   wy<EFBFBD>wietlaj<EFBFBD>ce ten sam tekst.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x 1, a nowe okno zniknie.


* WSTAWIANIE I USUWANIE
-----------------------

Je<EFBFBD>li chcesz wstawi<EFBFBD> nowy tekst, to po prostu go napisz. Znaki, kt<EFBFBD>re da
si<EFBFBD> wy<EFBFBD>wietli<EFBFBD>, takie jak A, 7, *, itd., Emacs traktuje jako tekst i
natychmiast wstawia do dotychczasowego tekstu. Aby wstawi<EFBFBD> znak nowej
linii, trzeba nacisn<EFBFBD><EFBFBD> klawisz <Return> (na maszynach do pisania tak
oznacza<EFBFBD>o si<EFBFBD> znak powrotu karetki).

Ostatnio napisany znak mo<EFBFBD>esz skasowa<EFBFBD>, naciskaj<EFBFBD>c klawisz <Delback>.
Chodzi tu o klawisz, kt<EFBFBD>rego normalnie u<EFBFBD>ywasz do skasowania ostatnio
napisanego znaku. Na wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD>ci klawiatur wyr<EFBFBD><EFBFBD>nia si<EFBFBD> on wielko<EFBFBD>ci<EFBFBD>,
le<EFBFBD>y nad klawiszem <Return> i jest oznaczony napisem "Delete", "Del"
albo "Backspace".

Je<EFBFBD>li masz na klawiaturze klawisz oznaczony "Backspace", to w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie on
jest wspomnianym <Delback>. Opr<EFBFBD>cz niego mo<EFBFBD>e jeszcze wyst<EFBFBD>powa<EFBFBD>
klawisz oznaczony s<EFBFBD>owem "Delete", ale to nie on pe<EFBFBD>ni rol<EFBFBD> <Delback>.

M<EFBFBD>wi<EFBFBD>c bardziej og<EFBFBD>lnie, <Delback> usuwa znak bezpo<EFBFBD>rednio
poprzedzaj<EFBFBD>cy bie<EFBFBD><EFBFBD>c<EFBFBD> pozycj<EFBFBD> kursora.

>> Sprawd<EFBFBD> to teraz: wstaw kilka znak<EFBFBD>w, po czym usu<EFBFBD> je, kilka razy
   naciskaj<EFBFBD>c <Delback>. Nie martw si<EFBFBD>, <EFBFBD>e zmieniasz w ten spos<EFBFBD>b
   niniejszy plik, w istocie nie zmieniasz g<EFBFBD><EFBFBD>wnego pliku samouczka.
   Pracujesz teraz na jego kopii.

Gdy linia tekstu staje si<EFBFBD> zbyt d<EFBFBD>uga, by zmie<EFBFBD>ci<EFBFBD> si<EFBFBD> w jednym
wierszu ekranu, to jest ona ,,kontynuowana'' w wierszu nast<EFBFBD>pnym.
Znak ,,backslash'' (`\') (albo - je<EFBFBD>li pracujesz w okienkowym
trybie graficznym - zagi<EFBFBD>ta strza<EFBFBD>ka) umieszczony na prawym marginesie
wskazuje, <EFBFBD>e dana linia jest kontynuowana w nast<EFBFBD>pnym wierszu ekranu.

>> Wpisuj jaki<EFBFBD> tekst tak d<EFBFBD>ugo, a<EFBFBD> dojdziesz do prawego marginesu, i
   potem nie przestawaj. Zauwa<EFBFBD>ysz, <EFBFBD>e pojawi si<EFBFBD> linia kontynuacji.

>> U<EFBFBD>yj klawisza <Delback>, by usun<EFBFBD><EFBFBD> znaki tekstu, tak by linia znowu
   mie<EFBFBD>ci<EFBFBD>a si<EFBFBD> na ekranie; linia kontynuacji zniknie.

Znak nowej linii mo<EFBFBD>na skasowa<EFBFBD> tak jak ka<EFBFBD>dy inny znak. Usuni<EFBFBD>cie znaku
nowej linii mi<EFBFBD>dzy dwiema liniami spowoduje ich po<EFBFBD><EFBFBD>czenie. Je<EFBFBD>li powsta<EFBFBD>a
w wyniku tego linia tekstu jest zbyt d<EFBFBD>uga, by zmie<EFBFBD>ci<EFBFBD> si<EFBFBD> na szeroko<EFBFBD><EFBFBD>
ekranu, to zostanie wy<EFBFBD>wietlona z lini<EFBFBD> kontynuacji.

>> Przesu<EFBFBD> kursor na pocz<EFBFBD>tek linii i naci<EFBFBD>nij <Delback>. Bie<EFBFBD><EFBFBD>ca
   linia zostanie po<EFBFBD><EFBFBD>czona z poprzedni<EFBFBD>.

>> Naci<EFBFBD>nij <Return>, by z powrotem wstawi<EFBFBD> znak nowej linii, kt<EFBFBD>ry
   skasowa<EFBFBD>e<EFBFBD>.

Jak ju<EFBFBD> wiesz, wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD><EFBFBD> polece<EFBFBD> Emacsa mo<EFBFBD>na wywo<EFBFBD>a<EFBFBD> z parametrem
liczby powt<EFBFBD>rze<EFBFBD>; dotyczy to tak<EFBFBD>e znak<EFBFBD>w tekstu. Argument liczbowy
powoduje wstawienie znaku odpowiadaj<EFBFBD>c<EFBFBD> mu liczb<EFBFBD> razy.

>> Wypr<EFBFBD>buj to teraz -- naci<EFBFBD>nij C-u 8 *, a uzyskasz ********.

Nauczy<EFBFBD>e<EFBFBD> si<EFBFBD> ju<EFBFBD> wi<EFBFBD>kszej cz<EFBFBD><EFBFBD>ci podstawowych sposob<EFBFBD>w pisania oraz
poprawiania b<EFBFBD><EFBFBD>d<EFBFBD>w. W Emacsie mo<EFBFBD>esz usuwa<EFBFBD> r<EFBFBD>wnie<EFBFBD> ca<EFBFBD>e s<EFBFBD>owa lub
linie. Oto podsumowanie operacji usuwania znak<EFBFBD>w:

	<Delback> usu<EFBFBD> znak bezpo<EFBFBD>rednio przed kursorem
	C-d usu<EFBFBD> znak bezpo<EFBFBD>rednio za kursorem

	M-<Delback> wytnij s<EFBFBD>owo bezpo<EFBFBD>rednio przed kursorem
	M-d wytnij s<EFBFBD>owo bezpo<EFBFBD>rednio za kursorem

	C-k wytnij zawarto<EFBFBD><EFBFBD> linii od kursora do jej ko<EFBFBD>ca
	M-k wytnij wszystkie znaki od kursora do ko<EFBFBD>ca zdania

Warto zauwa<EFBFBD>y<EFBFBD>, <EFBFBD>e stosunek <Delete> i C-d do M-<Delete> i M-d
rozszerza analogi<EFBFBD> wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD>c<EFBFBD> w zestawieniu C-f i M-f (<Delete> tak
naprawd<EFBFBD> nie jest znakiem steruj<EFBFBD>cym, ale nie jest to tutaj
istotne). C-k i M-k s<EFBFBD> podobne do C-e i M-e w tym sensie, <EFBFBD>e linie s<EFBFBD>
odpowiednikami zda<EFBFBD>.


Oto metoda wycinania cz<EFBFBD><EFBFBD>ci tekstu. Umie<EFBFBD><EFBFBD> kursor na pocz<EFBFBD>tku fragmentu,
kt<EFBFBD>ry chcesz wyci<EFBFBD><EFBFBD>, i naci<EFBFBD>nij C-@ lub C-SPC (SPC-spacja). Teraz przejd<EFBFBD>
na drugi koniec wybranego fragmentu i naci<EFBFBD>nij C-w. To wytnie ca<EFBFBD>y tekst
zawarty mi<EFBFBD>dzy punktami pocz<EFBFBD>tkowym i ko<EFBFBD>cowym.

>> Przesu<EFBFBD> kursor na liter<EFBFBD> O na pocz<EFBFBD>tku poprzedniego paragrafu.

>> Naci<EFBFBD>nij C-SPC. Emacs wy<EFBFBD>wietli "Mark set" (znacznik ustawiony)
   na dole ekranu.

>> Przesu<EFBFBD> kursor do litery o w s<EFBFBD>owie ,,kursor'' w drugim zdaniu.

>> Naci<EFBFBD>nij C-w. Ta komenda wytnie ca<EFBFBD>y fragment zaczynaj<EFBFBD>cy si<EFBFBD> od O,
   a ko<EFBFBD>cz<EFBFBD>cy tu<EFBFBD> przed o.

Gdy usuwasz wi<EFBFBD>cej ni<EFBFBD> jeden znak naraz, Emacs zachowuje usuni<EFBFBD>ty
tekst po to, by m<EFBFBD>g<EFBFBD> go z powrotem gdzie<EFBFBD> wstawi<EFBFBD>. Wstawianie
usuni<EFBFBD>tego tekstu nazywa si<EFBFBD> ,,wklejaniem''. Usuni<EFBFBD>ty tekst
mo<EFBFBD>esz wklei<EFBFBD> zar<EFBFBD>wno w to samo miejsce, z kt<EFBFBD>rego zosta<EFBFBD> usuni<EFBFBD>ty,
b<EFBFBD>d<EFBFBD> te<EFBFBD> w inne miejsca. Ten sam tekst mo<EFBFBD>esz wklei<EFBFBD> wielokrotnie,
w celu uzyskania wielu kopii. Poleceniem wklejenia tekstu jest C-y.

Zauwa<EFBFBD> r<EFBFBD><EFBFBD>nic<EFBFBD> mi<EFBFBD>dzy ,,wycinaniem'' i ,,usuwaniem'', polegaj<EFBFBD>c<EFBFBD> na tym,
<EFBFBD>e rzeczy wyci<EFBFBD>te mo<EFBFBD>na na nowo wkleja<EFBFBD>, usuni<EFBFBD>tych natomiast wkleja<EFBFBD> nie
mo<EFBFBD>na. Na og<EFBFBD><EFBFBD> polecenia Emacsa, kt<EFBFBD>re kasuj<EFBFBD> du<EFBFBD>o tekstu, zachowuj<EFBFBD> go,
podczas gdy polecenia, kt<EFBFBD>re po prostu kasuj<EFBFBD> jeden znak albo puste
linie lub odst<EFBFBD>py, skasowanego tekstu nie zachowuj<EFBFBD>.

>> Przesu<EFBFBD> kursor na pocz<EFBFBD>tek linii, kt<EFBFBD>ra nie jest pusta. Naci<EFBFBD>nij
   C-k, by wyci<EFBFBD><EFBFBD> tekst z tej linii.

>> Naci<EFBFBD>nij C-k jeszcze raz. Zauwa<EFBFBD>, <EFBFBD>e wycina to znak nowej linii,
   kt<EFBFBD>ry znajduje si<EFBFBD> za ta lini<EFBFBD>.

Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e pojedyncze C-k wycina zawarto<EFBFBD><EFBFBD> linii, a powt<EFBFBD>rne C-k
wycina sam<EFBFBD> lini<EFBFBD>, tak <EFBFBD>e pozosta<EFBFBD>e linie przesuwaj<EFBFBD> si<EFBFBD> do g<EFBFBD>ry. C-k
traktuje argument liczbowy w spos<EFBFBD>b specjalny: wycina ono tyle linii,
ile wynosi warto<EFBFBD><EFBFBD> argumentu, ORAZ ich zawarto<EFBFBD><EFBFBD>. To nie jest jedynie
powt<EFBFBD>rzenie kilka razy C-k. C-u 2 C-k wycina dwie linie wraz z ich
znakami nowej linii; dwukrotne naci<EFBFBD>niecie C-k nie zrobi<EFBFBD>oby tego.

By odzyska<EFBFBD> ostatnio wyci<EFBFBD>ty tekst i wstawi<EFBFBD> go w miejsce kursora,
naci<EFBFBD>nij C-y.

>> Twoja kolej. Naci<EFBFBD>nij C-y, by z powrotem wstawi<EFBFBD> tekst.

Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e je<EFBFBD>li naci<EFBFBD>niesz C-k kilka razy z rz<EFBFBD>du, to ca<EFBFBD>y wyci<EFBFBD>ty
tekst zostanie zachowywany w jednym kawa<EFBFBD>ku, tak <EFBFBD>e pojedyncze C-y wklei
wszystkie linie.

>> Naci<EFBFBD>nij C-k kilka razy.

A by odzyska<EFBFBD> ten wyci<EFBFBD>ty tekst...

>> ...naci<EFBFBD>nij C-y. Przesu<EFBFBD> potem kursor o kilka linii w d<EFBFBD><EFBFBD> i
   naci<EFBFBD>nij C-y jeszcze raz. Widzisz, <EFBFBD>e wstawia to ten sam tekst.

Co zrobi<EFBFBD>, je<EFBFBD>li chcesz wstawi<EFBFBD> tekst, kt<EFBFBD>ry wcze<EFBFBD>niej wyci<EFBFBD><EFBFBD>e<EFBFBD>,
a potem wycinasz co<EFBFBD> innego? C-y wstawia tekst ostatnio wyci<EFBFBD>ty.
Poprzedni fragment nie jest jednak stracony. Mo<EFBFBD>esz do niego wr<EFBFBD>ci<EFBFBD>,
u<EFBFBD>ywaj<EFBFBD>c polecenia M-y. Naciskaj<EFBFBD>c C-y, wstawiasz tekst ostatnio
wyci<EFBFBD>ty, a naciskaj<EFBFBD>c M-y, zast<EFBFBD>pujesz ten tekst wyci<EFBFBD>tym uprzednio.
Dalsze naciskanie M-y przywo<EFBFBD>uje coraz wcze<EFBFBD>niejsze fragmenty tekstu.
Gdy dojdziesz do tekstu, kt<EFBFBD>rego szuka<EFBFBD>e<EFBFBD>, po prostu kontynuuj edycj<EFBFBD>
tekstu, pozostawiaj<EFBFBD>c wklejony tekst tam, gdzie si<EFBFBD> znajduje.

Naciskaj<EFBFBD>c M-y wystarczaj<EFBFBD>co wiele razy, dojdziesz do punktu,
z kt<EFBFBD>rego wystartowa<EFBFBD>e<EFBFBD> (czyli tekstu wyci<EFBFBD>tego ostatnio).

>> Wytnij jak<EFBFBD><EFBFBD> lini<EFBFBD>, zmie<EFBFBD> pozycj<EFBFBD> kursora i wytnij inn<EFBFBD>. Naci<EFBFBD>nij
   potem C-y, by wstawi<EFBFBD> drug<EFBFBD> z wyci<EFBFBD>tych linii. Potem naci<EFBFBD>nij M-y
   i linia ta zostanie zast<EFBFBD>piona przez t<EFBFBD> pierwsz<EFBFBD>. Naci<EFBFBD>nij M-y
   jeszcze kilka razy, by zobaczy<EFBFBD>, co si<EFBFBD> dzieje. Powtarzaj to a<EFBFBD>
   do ponownego pojawienia si<EFBFBD> drugiej z linii. Mo<EFBFBD>esz te<EFBFBD> wypr<EFBFBD>bowa<EFBFBD>,
   co si<EFBFBD> stanie, gdy polecenie M-y poprzedzisz argumentem dodatnim
   albo ujemnym.


* COFNIJ
--------

Je<EFBFBD>li wprowadzisz zmiany do tekstu, a potem dojdziesz do wniosku, <EFBFBD>e
to by<EFBFBD>a pomy<EFBFBD>ka, to mo<EFBFBD>esz cofn<EFBFBD><EFBFBD> zmiany, wydaj<EFBFBD>c polecenie ,,cofnij''
(ang. undo), C-x u.

C-x u cofa zmiany wprowadzone przez jedno polecenie; je<EFBFBD>li powt<EFBFBD>rzysz
C-x u kilka razy z rz<EFBFBD>du, to ka<EFBFBD>de powt<EFBFBD>rzenie cofa kolejne polecenie.

Od tej regu<EFBFBD>y s<EFBFBD> dwa wyj<EFBFBD>tki: polecenia, kt<EFBFBD>re nie zmieniaj<EFBFBD> tekstu nie
licz<EFBFBD> si<EFBFBD> jako polecenia, kt<EFBFBD>re mo<EFBFBD>na wycofa<EFBFBD> (dotyczy to zar<EFBFBD>wno
przesuni<EFBFBD><EFBFBD> kursora, jak i przewijania tekstu), oraz znaki wstawiane do
tekstu (np. litery) <EFBFBD><EFBFBD>czone s<EFBFBD> w grupy do 20. (Redukuje to liczb<EFBFBD>
naci<EFBFBD>ni<EFBFBD><EFBFBD> C-x u, kt<EFBFBD>re musia<EFBFBD>by<EFBFBD> wykona<EFBFBD>, by wycofa<EFBFBD> si<EFBFBD> z niechcianych
zmian.)

>> Wytnij t<EFBFBD> lini<EFBFBD> za pomoc<EFBFBD> C-k, a potem naci<EFBFBD>nij C-x u; linia
   powinna si<EFBFBD> pojawi<EFBFBD> ponownie.

C-_ jest innym sposobem wywo<EFBFBD>ania polecenia "cofnij"; dzia<EFBFBD>a to
dok<EFBFBD>adnie tak samo jak C-x u, jest jednak <EFBFBD>atwiejsze do naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cia
kilka razy z rz<EFBFBD>du. Wad<EFBFBD> kombinacji C-_ jest to, <EFBFBD>e nie jest oczywiste
w jaki spos<EFBFBD>b j<EFBFBD> uzyska<EFBFBD> na niekt<EFBFBD>rych klawiaturach. To w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie dlatego
dost<EFBFBD>pna jest te<EFBFBD> kombinacja C-x u. Na niekt<EFBFBD>rych terminalach mo<EFBFBD>esz
nacisn<EFBFBD><EFBFBD> C-_ poprzez przytrzymanie Ctrl i naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cie /.

Argument liczbowy podany przed C-_ lub C-x u okre<EFBFBD>la liczb<EFBFBD> powt<EFBFBD>rze<EFBFBD>
tego polecenia.


* PLIKI
-------

Aby edytowany przez Ciebie tekst zosta<EFBFBD> na trwa<EFBFBD>e zachowany, musisz
umie<EFBFBD>ci<EFBFBD> go w pliku. Je<EFBFBD>li tego nie zrobisz, to tekst zniknie, gdy
zamkni<EFBFBD>ty zostanie Emacs, za pomoc<EFBFBD> kt<EFBFBD>rego go edytowa<EFBFBD>e<EFBFBD>. Aby zachowa<EFBFBD>
tekst w pliku, najpierw musisz ten plik ,,znale<EFBFBD><EFBFBD>'', i to zanim
zaczniesz wprowadza<EFBFBD> tekst. Czynno<EFBFBD><EFBFBD> znajdowania pliku (ang. "file
finding") bywa te<74> nazywana ,,odwiedzaniem pliku'' (ang. "file
visiting").

Odwiedzanie pliku w Emacsie powoduje wy<EFBFBD>wietlenie jego zawarto<EFBFBD>ci.
Bardzo cz<EFBFBD>sto jest to pocz<EFBFBD>tek edycji pliku. Jednak<EFBFBD>e zmiany, kt<EFBFBD>re
wprowadzasz do pliku, nie s<EFBFBD> w nim utrwalone, zanim go nie ,,zachowasz''
(ang. save). Ma to zapobiec pozostawieniu w systemie pliku, kt<EFBFBD>ry zosta<EFBFBD>
zmieniony tylko w po<EFBFBD>owie, a tego chcesz unikn<EFBFBD><EFBFBD>. Gdy zachowujesz
zmieniony plik, Emacs zostawia orygina<EFBFBD> (pod inna nazw<EFBFBD>) na wypadek,
gdyby<EFBFBD> doszed<EFBFBD> do wniosku, <EFBFBD>e wprowadzone zmiany by<EFBFBD>y b<EFBFBD><EFBFBD>dne.

Je<EFBFBD>li popatrzysz na d<EFBFBD><EFBFBD> ekranu, to zauwa<EFBFBD>ysz lini<EFBFBD>, kt<EFBFBD>ra zaczyna si<EFBFBD>
i ko<EFBFBD>czy my<EFBFBD>lnikami, a zawiera tekst ,,TUTORIAL''. W tej
cz<EFBFBD><EFBFBD>ci ekranu zawsze mo<EFBFBD>esz znale<EFBFBD><EFBFBD> nazw<EFBFBD> pliku, kt<EFBFBD>ry w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie
odwiedzasz. W tej chwili odwiedzasz plik o nazwie TUTORIAL, kt<EFBFBD>ry
jest Twoj<EFBFBD> w<EFBFBD>asn<EFBFBD> kopi<EFBFBD> samouczka Emacsa. Oboj<EFBFBD>tnie, kt<EFBFBD>ry plik
odwiedzisz, w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie w tym miejscu pojawi si<EFBFBD> jego nazwa.

Polecenia s<EFBFBD>u<EFBFBD><EFBFBD>ce do odwiedzania i zachowywania plik<EFBFBD>w r<EFBFBD><EFBFBD>ni<EFBFBD> si<EFBFBD>
od innych polece<EFBFBD>, kt<EFBFBD>re ju<EFBFBD> pozna<EFBFBD>e<EFBFBD>, tym, <EFBFBD>e sk<EFBFBD>adaj<EFBFBD> si<EFBFBD> z dw<EFBFBD>ch
znak<EFBFBD>w. Obydwa zaczynaj<EFBFBD> si<EFBFBD> od znaku Control-x. Jest mn<EFBFBD>stwo
polece<EFBFBD>, kt<EFBFBD>re zaczynaj<EFBFBD> si<EFBFBD> od tego w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie znaku; wiele z nich
dotyczy plik<EFBFBD>w, bufor<EFBFBD>w oraz rzeczy z nimi zwi<EFBFBD>zanych. Polecenia
te maj<EFBFBD> d<EFBFBD>ugo<EFBFBD><EFBFBD> dw<EFBFBD>ch, trzech lub czterech znak<EFBFBD>w.

Kolejn<EFBFBD> nowo<EFBFBD>ci<EFBFBD> odno<EFBFBD>nie polecenia odwiedzania pliku jest to, <EFBFBD>e
musisz mu poda<EFBFBD> nazw<EFBFBD> pliku, kt<EFBFBD>ry chcesz znale<EFBFBD><EFBFBD>. M<EFBFBD>wimy o tym, <EFBFBD>e
polecenie ,,czyta argument z terminala'' (w tym wypadku argument jest
nazw<EFBFBD> pliku). Po wpisaniu polecenia

	C-x C-f znajd<EFBFBD> plik (ang. find a file)

Emacs poprosi Ci<EFBFBD> o wpisanie nazwy pliku. Pojawia si<EFBFBD> ona w dolnej linii
ekranu. Gdy ta linia jest u<EFBFBD>ywana do wprowadzania tego typu danych,
nazywa si<EFBFBD> j<EFBFBD> ,,minibuforem'' (ang. "minibuffer"). Do edycji nazwy pliku
w minibuforze mo<EFBFBD>esz u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> zwyk<EFBFBD>ych polece<EFBFBD> Emacsa.

Wprowadzanie nazwy pliku (lub jakichkolwiek innych danych w
minibuforze) mo<EFBFBD>na anulowa<EFBFBD> klawiszem C-g.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x C-f, po czym naci<EFBFBD>nij C-g. Na skutek tego zniknie
   minibufor oraz przerwane zostanie wykonanie polecenia C-x C-f, kt<EFBFBD>re
   tego minibufora u<EFBFBD>ywa<EFBFBD>o. W rezultacie nie odwiedzisz <EFBFBD>adnego pliku.

Gdy sko<EFBFBD>czysz wpisywa<EFBFBD> nazw<EFBFBD> pliku, naci<EFBFBD>nij <Return>. W<EFBFBD>wczas
polecenie C-x C-f zabierze si<EFBFBD> do roboty i znajdzie plik, kt<EFBFBD>ry
wybra<EFBFBD>e<EFBFBD>. Z chwil<EFBFBD> zako<EFBFBD>czenia wykonywania polecenia C-x C-f
zniknie te<EFBFBD> minibufor.

Zawarto<EFBFBD><EFBFBD> znalezionego pliku po chwili pojawia si<EFBFBD> na ekranie
i mo<EFBFBD>esz j<EFBFBD> edytowa<EFBFBD>. Gdy chcesz zachowa<EFBFBD> zmiany, by je utrwali<EFBFBD>,
wydaj polecenie

	C-x C-s zachowaj plik (ang. save).

Kopiuje to tekst z Emacsa do pliku. Za pierwszym razem, gdy to
robisz, Emacs zmienia nazw<EFBFBD> oryginalnego pliku, dodaj<EFBFBD>c na
ko<EFBFBD>cu jego nazwy znak ~. W ten spos<EFBFBD>b powstaje zapasowa kopia
oryginalnego pliku.

Gdy zachowywanie pliku si<EFBFBD> ko<EFBFBD>czy, Emacs wypisuje jego nazw<EFBFBD> u do<EFBFBD>u
ekranu. Pliki powiniene<EFBFBD> zachowywa<EFBFBD> stosunkowo cz<EFBFBD>sto, aby nie straci<EFBFBD>
za du<EFBFBD>o w wypadku za<EFBFBD>amania systemu.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x C-s, by zachowa<EFBFBD> dla siebie kopi<EFBFBD> samouczka. Emacs
   powinien wypisa<EFBFBD> "Wrote ...TUTORIAL" na dole ekranu.

UWAGA: W niekt<EFBFBD>rych systemach naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cie C-x C-s zamra<EFBFBD>a ekran i w
rezultacie Emacs nie mo<EFBFBD>e pokazywa<EFBFBD> tekstu. Oznacza to, <EFBFBD>e sk<EFBFBD>adowa
systemu operacyjnego, zwana kontrol<EFBFBD> przep<EFBFBD>ywu (ang. flow control),
przechwyci<EFBFBD>a znak C-s i nie pozwoli<EFBFBD>a mu dotrze<EFBFBD> do Emacsa. By odzyska<EFBFBD>
kontrol<EFBFBD> nad ekranem, naci<EFBFBD>nij C-q. Dodatkowej pomocy poszukaj w
rozdziale "Spontaneous Entry to Incremental Search" w podr<EFBFBD>czniku
Emacsa.

Odwiedzi<EFBFBD> w celu edycji lub odczytu mo<EFBFBD>esz plik istniej<EFBFBD>cy ju<EFBFBD> w
systemie. Mo<EFBFBD>esz te<EFBFBD> odwiedzi<EFBFBD> plik, kt<EFBFBD>rego jeszcze nie ma w systemie i
w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie w taki spos<EFBFBD>b tworzy si<EFBFBD> w Emacsie nowe pliki. Gdy poleceniem
C-x C-f odwiedzisz plik o nazwie nieistniej<EFBFBD>cej w systemie, w<EFBFBD>wczas
Emacs wy<EFBFBD>wietli puste miejsce, do kt<EFBFBD>rego b<EFBFBD>dziesz m<EFBFBD>g<EFBFBD> zacz<EFBFBD><EFBFBD> wpisywa<EFBFBD>
tekst. Gdy za<EFBFBD><EFBFBD>dasz zachowania wpisanego tekstu, Emacs utworzy w
systemie plik z tym tekstem. Od tego momentu mo<EFBFBD>esz uwa<EFBFBD>a<EFBFBD>, <EFBFBD>e edytujesz
plik ju<EFBFBD> istniej<EFBFBD>cy.


* BUFORY
--------

Je<EFBFBD>li za pomoc<EFBFBD> C-x C-f odwiedzisz inny plik, to plik odwiedzony
poprzednio pozostanie w Emacsie. Mo<EFBFBD>esz si<EFBFBD> na niego prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD>,
odwiedzaj<EFBFBD>c go jeszcze raz za pomoc<EFBFBD> C-x C-f. W ten spos<EFBFBD>b mo<EFBFBD>esz
mie<EFBFBD> w Emacsie odwiedzonych jednocze<EFBFBD>nie wiele plik<EFBFBD>w.

>> Utw<EFBFBD>rz plik o nazwie "foo" za pomoc<EFBFBD> C-x C-f foo <Return>.
   Wpisz w niego jaki<EFBFBD> tekst i zachowaj "foo" za pomoc<EFBFBD> C-x C-s.
   W ko<EFBFBD>cu napisz C-x C-f TUTORIAL <Return>, by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do samouczka.

Emacs przechowuje tekst ka<EFBFBD>dego pliku w obiekcie, zwanym ,,buforem''.
Odwiedzenie pliku powoduje utworzenie nowego bufora wewn<EFBFBD>trz Emacsa. By
zobaczy<EFBFBD> list<EFBFBD> bufor<EFBFBD>w, kt<EFBFBD>re istniej<EFBFBD> w Twoim Emacsie, naci<EFBFBD>nij

	C-x C-b lista bufor<EFBFBD>w (ang. list buffers).

>> Naci<EFBFBD>nij C-x C-b.

Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e ka<EFBFBD>dy bufor ma w<EFBFBD>asn<EFBFBD> nazw<EFBFBD>, mo<EFBFBD>e te<EFBFBD> mie<EFBFBD> skojarzon<EFBFBD> z
nim nazw<EFBFBD> pliku, kt<EFBFBD>ry odwiedza. KA<EFBFBD>DY tekst, kt<EFBFBD>ry ogl<EFBFBD>dasz w Emacsie,
jest zawsze cz<EFBFBD><EFBFBD>ci<EFBFBD> jednego z bufor<EFBFBD>w.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x 1 by pozby<EFBFBD> si<EFBFBD> listy bufor<EFBFBD>w.

Je<EFBFBD>li masz kilka bufor<EFBFBD>w to tylko jeden z nich jest aktualny, ten
kt<EFBFBD>ry w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie edytujesz. Je<EFBFBD>li chcesz edytowa<EFBFBD> inny bufer musisz si<EFBFBD>
do niego "prze<7A><65>czy<7A>" (ang. switch). Je<EFBFBD>li chcesz prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD> si<EFBFBD> do
bufora, kt<EFBFBD>ry odwiedza jaki<EFBFBD> plik, mo<EFBFBD>esz to zrobi<EFBFBD> poprzez ponowne
odwiedzenie pliku za pomoc<EFBFBD> C-x C-f. Ale istnieje tak<EFBFBD>e <EFBFBD>atwiejszy
spos<EFBFBD>b: u<EFBFBD>yj C-x b. U<EFBFBD>ywaj<EFBFBD>c tej komendy musisz poda<EFBFBD> nazw<EFBFBD> bufora, do
kt<EFBFBD>rego zamierzasz si<EFBFBD> prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD>.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x b foo <Return> by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do bufora "foo", kt<EFBFBD>ry
   przechowuje tekst pliku "foo". Nast<EFBFBD>pnie naci<EFBFBD>nij C-x b TUTORIAL
   <Return> by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do samouczka.

Zwykle nazwa bufora odpowiada nazwie pliku (bez <EFBFBD>cie<EFBFBD>ki), cho<EFBFBD> czasami
zdarza si<EFBFBD> inaczej. Lista bufor<EFBFBD>w, kt<EFBFBD>r<EFBFBD> tworzysz za pomoc<EFBFBD> C-x C-b
pokazuje nazwy wszystkich bufor<EFBFBD>w.

KA<EFBFBD>DY tekst, kt<EFBFBD>ry pojawia si<EFBFBD> w oknie Emacsa jest cz<EFBFBD><EFBFBD>ci<EFBFBD> jakiego<EFBFBD>
bufora.  Niekt<EFBFBD>re bufory nie odpowiadaj<EFBFBD> <EFBFBD>adnemu odwiedzanemu
plikowi. Na przyk<EFBFBD>ad bufor "*Buffer List*" nie odwiedza <EFBFBD>adnego pliku;
zawiera on list<EFBFBD> bufor<EFBFBD>w, utworzon<EFBFBD> w reakcji na naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cie przez
Ciebie C-x C-b. Bufor "*Messages*" tak<EFBFBD>e nie odwiedza <EFBFBD>adnego pliku;
zawiera komunikaty, kt<EFBFBD>re pojawia<EFBFBD>y si<EFBFBD> podczas Twojej sesji z
Emacsem.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x b *Messages* <Return> by obejrze<EFBFBD> bufor zawieraj<EFBFBD>cy
   komunikaty. Nast<EFBFBD>pnie naci<EFBFBD>nij C-x b TUTORIAL <Return> by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do
   samouczka.

Je<EFBFBD>li zmieniasz tekst w jakim<EFBFBD> pliku, a potem odwiedzisz inny plik, to
zawarto<EFBFBD><EFBFBD> tego pierwszego NIE jest automatycznie zachowywana. Zmiany,
kt<EFBFBD>re wprowadzi<EFBFBD>e<EFBFBD>, pozostaj<EFBFBD> w Emacsie, w buforze tego<EFBFBD> pliku.
Tworzenie czy edytowanie innego bufora nie ma <EFBFBD>adnego wp<EFBFBD>ywu na
pozosta<EFBFBD>e. Jest to bardzo przydatne, ale te<EFBFBD> oznacza, <EFBFBD>e potrzebny jest
Ci wygodny spos<EFBFBD>b zachowywania zawarto<EFBFBD>ci bufor<EFBFBD>w. Niewygodne na
przyk<EFBFBD>ad by<EFBFBD>oby, aby zawsze w celu zachowania bufora trzeba by<EFBFBD>o do
niego przechodzi<EFBFBD> za pomoc<EFBFBD> C-x C-f i dopiero potem wywo<EFBFBD>ywa<EFBFBD> C-x C-s.
Dlatego istnieje polecenie:

	C-x s Zachowaj bufory (ang. save some buffers)

W reakcji na polecenie C-x s Emacs dla ka<EFBFBD>dego z bufor<EFBFBD>w, w kt<EFBFBD>rym
wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD> nie zachowane do tej pory zmiany, zadaje pytanie, czy go
w tej chwili zachowa<EFBFBD>.

>> Wstaw jak<EFBFBD><EFBFBD> lini<EFBFBD> tekstu, a potem naci<EFBFBD>nij C-x s.
   Powiniene<EFBFBD> zosta<EFBFBD> zapytany o to, czy chcesz zachowa<EFBFBD> bufor
   TUTORIAL. Odpowiedz na to pytanie twierdz<EFBFBD>co, naciskaj<EFBFBD>c y.


* ROZSZERZANIE ZESTAWU POLECE<EFBFBD>
------------------------------

Polece<EFBFBD> Emacsa jest znacznie, znacznie wi<EFBFBD>cej, ni<EFBFBD> mo<EFBFBD>na by skojarzy<EFBFBD>
z klawiszami klawiatury, uwzgl<EFBFBD>dniaj<EFBFBD>c nawet kombinacje z META lub Ctrl.
Emacs radzi sobie z tym problemem, udost<EFBFBD>pniaj<EFBFBD>c polecenia X (ang.
eXtend). Istniej<EFBFBD> dwa rodzaje tych polece<EFBFBD>:

	C-x Rozszerzenie o znak. Nast<EFBFBD>puje po nim jeden znak.
	M-x Rozszerzenie o nazwane polecenie. Nast<EFBFBD>puje po nim
	    pe<EFBFBD>na, niekiedy d<EFBFBD>uga nazwa polecenia.

Polecenia te s<EFBFBD> u<EFBFBD>yteczne, ale u<EFBFBD>ywa si<EFBFBD> ich nie tak cz<EFBFBD>sto, jak tych,
kt<EFBFBD>rych ju<EFBFBD> si<EFBFBD> nauczy<EFBFBD>e<EFBFBD>. Mia<EFBFBD>e<EFBFBD> ju<EFBFBD> okazj<EFBFBD> pozna<EFBFBD> dwa z nich: C-x C-f,
s<EFBFBD>u<EFBFBD><EFBFBD>ce do odwiedzania plik<EFBFBD>w, oraz C-x C-s do ich zachowywania. Innym
przyk<EFBFBD>adem mo<EFBFBD>e by<EFBFBD> polecenie C-x C-c, kt<EFBFBD>re ko<EFBFBD>czy sesj<EFBFBD> Emacsa. (Nie
martw si<EFBFBD>, <EFBFBD>e w ten spos<EFBFBD>b stracisz zmiany, kt<EFBFBD>re wprowadzi<EFBFBD>e<EFBFBD> do
tekst<EFBFBD>w; przed zamkni<EFBFBD>ciem sesji Emacs proponuje Ci zachowania
ka<EFBFBD>dego ze zmodyfikowanych plik<EFBFBD>w.)

C-z jest poleceniem, kt<EFBFBD>re wychodzi z Emacsa *na chwil<EFBFBD>*, tak by<EFBFBD> m<EFBFBD>g<EFBFBD>
wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do niej wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> po jakim<EFBFBD> czasie.

W systemach, w kt<EFBFBD>rych jest to mo<EFBFBD>liwe, C-z zawiesza proces Emacsa;
powoduje to powr<EFBFBD>t do pow<EFBFBD>oki (ang. shell), ale nie niszczy Emacsa.
W najpopularniejszych pow<EFBFBD>okach mo<EFBFBD>esz wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do Emacsa za pomoc<EFBFBD>
polecenia `fg' lub `%emacs'.

W systemach, w kt<EFBFBD>rych nie ma zawieszania proces<EFBFBD>w, C-z tworzy proces
podpow<EFBFBD>oki (ang. "subshell"), kt<EFBFBD>ry dzia<EFBFBD>a pod Emacsem i daje Ci szans<EFBFBD>
uruchamiania innych program<EFBFBD>w oraz powrotu do Emacsa po ich sko<EFBFBD>czeniu; w
systemach tych C-z w istocie nie powoduje wyj<EFBFBD>cia z Emacsa i w<EFBFBD>wczas
normalnym poleceniem powrotu do Emacsa jest wyj<EFBFBD>cie z podpow<EFBFBD>oki za
pomoc<EFBFBD> polecenia "exit".

Polecenia C-x C-c powiniene<EFBFBD> u<EFBFBD>ywa<EFBFBD>, gdy masz zamiar si<EFBFBD> wylogowa<EFBFBD>.
Zalecane jest tak<EFBFBD>e wychodzenie z Emacsa wystartowanego na przyk<EFBFBD>ad przez
programy obs<EFBFBD>uguj<EFBFBD>ce poczt<EFBFBD> elektroniczn<EFBFBD> lub innego rodzaju narz<EFBFBD>dzia,
poniewa<EFBFBD> mog<EFBFBD> one nie wiedzie<EFBFBD>, jak sobie poradzi<EFBFBD> z zawieszeniem
Emacsa. Jednak<EFBFBD>e w zwyk<EFBFBD>ych okoliczno<EFBFBD>ciach, je<EFBFBD>li nie musisz
wylogowywa<EFBFBD> si<EFBFBD> z systemu, korzystniej jest zawiesi<EFBFBD> Emacsa za pomoc<EFBFBD>
C-z, ni<EFBFBD> z niego wyj<EFBFBD><EFBFBD>.

Istnieje wiele polece<EFBFBD> zaczynaj<EFBFBD>cych si<EFBFBD> od C-x. Oto lista tych,
kt<EFBFBD>rych ju<EFBFBD> si<EFBFBD> nauczy<EFBFBD>e<EFBFBD>:

	C-x C-f odwied<EFBFBD> plik
	C-x C-s zachowaj plik
	C-x C-b wy<EFBFBD>wietl list<EFBFBD> bufor<EFBFBD>w
	C-x C-c wyjd<EFBFBD> z Emacsa
	C-x u cofnij

Polece<EFBFBD> podawanych za pomoc<EFBFBD> nazwy u<EFBFBD>ywa si<EFBFBD> jeszcze rzadziej lub u<EFBFBD>ywa
si<EFBFBD> tylko w niekt<EFBFBD>rych trybach. Przyk<EFBFBD>adem mo<EFBFBD>e by<EFBFBD> polecenie
replace-string, kt<EFBFBD>re zast<EFBFBD>puje jeden <EFBFBD>a<EFBFBD>cuch innym w ca<EFBFBD>ym tek<EFBFBD>cie. Gdy
naciskasz M-x, Emacs czeka na dalszy ci<EFBFBD>g polecenia, wy<EFBFBD>wietlaj<EFBFBD>c na
dole ekranu (w minibuforze) napis "M-x". Powiniene<EFBFBD> tam wpisa<EFBFBD> nazw<EFBFBD>
polecenia, w tym wypadku replace-string. Wystarczy przy tym, <EFBFBD>e napisz
jedynie repl s<Tab>; Emacs doko<EFBFBD>czy nazw<EFBFBD> automatycznie. Wprowadzanie
nazwy zako<EFBFBD>cz naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>ciem klawisza <Return>.

Polecenie replace-string wymaga dw<EFBFBD>ch argument<EFBFBD>w: <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha, kt<EFBFBD>ry ma
zosta<EFBFBD> zast<EFBFBD>piony, i <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha, kt<EFBFBD>ry ma zosta<EFBFBD> wstawiony w miejsce tego<EFBFBD>.
Wpisywanie ka<EFBFBD>dego z tych <EFBFBD>a<EFBFBD>cuch<EFBFBD>w trzeba zako<EFBFBD>czy<EFBFBD> przyci<EFBFBD>ni<EFBFBD>ciem
klawisza <Return>.

>> Przesu<EFBFBD> kursor do czystej linii, dwie linie poni<EFBFBD>ej tej.
   Naci<EFBFBD>nij M-x repl s<Return>zmieni<Return>zmodyfikuje<Return>.

   Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, jak ta linia si<EFBFBD> zmieni<EFBFBD>a: zast<EFBFBD>pi<EFBFBD>e<EFBFBD> s<EFBFBD>owem
   ,,zmodyfikuje'' ka<EFBFBD>de wyst<EFBFBD>pienie s<EFBFBD>owa z-m-i-e-n-i poni<EFBFBD>ej pocz<EFBFBD>tkowej
   pozycji kursora.


* AUTOMATYCZNE ZACHOWYWANIE
---------------------------

Je<EFBFBD>li zmian wprowadzonych do pliku nie zachowasz, to mo<EFBFBD>esz je straci<EFBFBD> w
wypadku, gdy Tw<EFBFBD>j komputer przestanie dzia<EFBFBD>a<EFBFBD>. By Ci<EFBFBD> przed tym
uchroni<EFBFBD>, Emacs okresowo zachowuje wprowadzone zmiany w specjalnym
pliku, kt<EFBFBD>ry ma znak # na pocz<63>tku i na ko<6B>cu swojej nazwy. Przyjmijmy
na przyk<EFBFBD>ad, <EFBFBD>e Tw<EFBFBD>j plik nazywa si<EFBFBD> "hello.c". Odpowiadaj<EFBFBD>cy mu plik
zachowywany automatycznie b<EFBFBD>dzie nosi<EFBFBD> nazw<EFBFBD> "#hello.c#". Gdy
zachowasz plik w zwyk<EFBFBD>y spos<EFBFBD>b, Emacs skasuje plik
zachowany automatycznie.

Je<EFBFBD>li Tw<EFBFBD>j komputer przestanie dzia<EFBFBD>a<EFBFBD>, mo<EFBFBD>esz odzyska<EFBFBD> Twoje dane z
pliku automatycznie zachowanego przez zwyk<EFBFBD>e odwiedzenie tego pliku,
kt<EFBFBD>ry edytowa<EFBFBD>e<EFBFBD> (a nie pliku automatycznie zachowanego!) i napisanie
M-x recover file<Return>. Gdy Emacs zapyta o potwierdzenie, to
dane zachowane automatycznie odzyskasz, je<EFBFBD>li odpowiesz yes<Return>.


* OBSZAR ECHA
-------------

Je<EFBFBD>li polecenia dla Emacsa wpisujesz dostatecznie wolno, b<EFBFBD>d<EFBFBD> one
pokazywane w specjalnym obszarze na dole ekranu, zwanym obszarem echa
(ang. echo area). Obszar echa zawiera ostatni<EFBFBD> doln<EFBFBD> lini<EFBFBD> ekranu.


* LINIA STANU
-------------

Linia, kt<EFBFBD>ra znajduje si<EFBFBD> bezpo<EFBFBD>rednio nad obszarem echa, zwana jest
lini<EFBFBD> trybu (ang. modeline). Pokazuje ona tekst podobny do
nast<EFBFBD>puj<EFBFBD>cego:

--:** TUTORIAL (Fundamental)--L670--58%----------------

Linia ta podaje u<EFBFBD>yteczne informacje o stanie Emacsa i tekstu, kt<EFBFBD>ry
edytujesz.

Wiesz ju<EFBFBD>, jakie jest znaczenie nazwy: oznacza ona plik,
kt<EFBFBD>ry odwiedzi<EFBFBD>e<EFBFBD>. --NN%-- informuje o bie<EFBFBD><EFBFBD>cej pozycji wewn<EFBFBD>trz
tekstu; oznacza to, <EFBFBD>e NN procent tekstu znajduje si<EFBFBD> ponad g<EFBFBD>rnym
brzegiem ekranu. Je<EFBFBD>li pocz<EFBFBD>tek pliku znajduje si<EFBFBD> na pocz<EFBFBD>tku
ekranu, to zamiast liczby --00%-- zobaczysz w tym miejscu --Top--.
Podobnie dla ko<EFBFBD>ca tekstu pojawi si<EFBFBD> tam napis --Bot-- (ang. bottom).
Je<EFBFBD>li wy<EFBFBD>wietlasz tekst na tyle kr<EFBFBD>tki, <EFBFBD>e mie<EFBFBD>ci si<EFBFBD> w
ca<EFBFBD>o<EFBFBD>ci na ekranie, to linia trybu b<EFBFBD>dzie zawiera<EFBFBD>a napis --All--.

Litera L, po kt<EFBFBD>rej wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD> cyfry, tak<EFBFBD>e opisuje Twoj<EFBFBD> bie<EFBFBD><EFBFBD>c<EFBFBD>
pozycj<EFBFBD>: cyfry oznaczaj<EFBFBD> numer linii, na kt<EFBFBD>rej obecnie ustawiony jest
kursor.

Gwiazdki blisko pocz<EFBFBD>tku linii trybu oznaczaj<EFBFBD>, <EFBFBD>e wprowadzi<EFBFBD>e<EFBFBD> do
tekstu jakie<EFBFBD> zmiany. Tu<EFBFBD> po odwiedzeniu, a tak<EFBFBD>e po zachowaniu pliku
nie b<EFBFBD>dzie w tym miejscu gwiazdek, lecz my<EFBFBD>lniki.

Wewn<EFBFBD>trz nawias<EFBFBD>w znajdziesz informacje na temat trybu edycji, w
kt<EFBFBD>rym w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie jest Emacs. Domy<EFBFBD>lnym trybem edycji nazywa si<EFBFBD>
podstawowym (ang. fundamental); jest to tryb u<EFBFBD>ywanym w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie w
tej chwili. Jest to przyk<EFBFBD>ad ,,trybu g<EFBFBD><EFBFBD>wnego'' (ang. major mode).

Emacs mo<EFBFBD>e dzia<EFBFBD>a<EFBFBD> w wielu trybach g<EFBFBD><EFBFBD>wnych. Zosta<EFBFBD>y one zaprojektowane,
aby u<EFBFBD>atwi<EFBFBD> edycj<EFBFBD> napis<EFBFBD>w w rozmaitych j<EFBFBD>zykach programowania, takich
jak tryb Lisp czy C, oraz rodzajach tekst<EFBFBD>w, jak tryb tekstowy. W danej
chwili mo<EFBFBD>e by<EFBFBD> aktywny tylko jeden g<EFBFBD><EFBFBD>wny tryb pracy i to jego nazwa
jest wy<EFBFBD>wietlana w linii trybu w miejscu, w kt<EFBFBD>rym teraz jest
"Fundamental".

Ka<EFBFBD>dy z g<EFBFBD><EFBFBD>wnych tryb<EFBFBD>w edycyjnych mo<EFBFBD>e zmieni<EFBFBD> zachowanie niekt<EFBFBD>rych
polece<EFBFBD>. Na przyk<EFBFBD>ad w Emacsie istniej<EFBFBD> polecenia s<EFBFBD>u<EFBFBD><EFBFBD>ce do tworzenia
komentarzy w programach. Skoro ka<EFBFBD>dy j<EFBFBD>zyk programowania sam okre<EFBFBD>la,
jak powinien wygl<EFBFBD>da<EFBFBD> komentarz, to ka<EFBFBD>dy z g<EFBFBD><EFBFBD>wnych tryb<EFBFBD>w edycyjnych
musi wstawia<EFBFBD> komentarze w odpowiedni spos<EFBFBD>b. Trybowi edycyjnemu
odpowiada nazwa polecenia, kt<EFBFBD>re mo<EFBFBD>esz wykona<EFBFBD>, by prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD> si<EFBFBD> w ten
tryb lub go wy<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD>. Przyk<EFBFBD>adem mo<EFBFBD>e by<EFBFBD> M-x fundamental-mode, kt<EFBFBD>re
jest poleceniem prze<EFBFBD><EFBFBD>czaj<EFBFBD>cym tryb podstawowy.

Je<EFBFBD>li zamierzasz edytowa<EFBFBD> tekst w j<EFBFBD>zyku angielskim, taki jak na
przyk<EFBFBD>ad oryginalna wersja tego samouczka, to prawdopodobnie
powiniene<EFBFBD> u<EFBFBD>y<EFBFBD> trybu tekstowego (ang. text mode).

>> Napisz M-x text-mode<Return>.

Nie musisz si<EFBFBD> martwi<EFBFBD>, bo <EFBFBD>adne z polece<EFBFBD>, kt<EFBFBD>re do tej pory pozna<EFBFBD>e<EFBFBD>,
nie zmienia Emacsa w powa<EFBFBD>ny spos<EFBFBD>b. Mo<EFBFBD>esz jednak zauwa<EFBFBD>y<EFBFBD>, <EFBFBD>e teraz
M-f i M-b traktuj<EFBFBD> apostrofy jako cz<EFBFBD><EFBFBD>ci s<EFBFBD><EFBFBD>w. Poprzednio, w trybie
podstawowym, polecenia te traktowa<EFBFBD>y apostrofy jako separatory s<EFBFBD><EFBFBD>w.

G<EFBFBD><EFBFBD>wne tryby edycji wprowadzaj<EFBFBD> zwykle subtelne zmiany, takie jak
opisana powy<EFBFBD>ej; wi<EFBFBD>kszo<EFBFBD><EFBFBD> polece<EFBFBD> nadal robi ,,to samo'', chocia<EFBFBD>
by<EFBFBD> mo<EFBFBD>e w troszeczk<EFBFBD> inny spos<EFBFBD>b.

By zobaczy<EFBFBD> dokumentacj<EFBFBD> na temat bie<EFBFBD><EFBFBD>cego g<EFBFBD><EFBFBD>wnego trybu edycji,
naci<EFBFBD>nij C-h m.

>> Naci<EFBFBD>nij C-u C-v raz lub wi<EFBFBD>cej razy, tak by ta linia znalaz<EFBFBD>a si<EFBFBD>
   blisko g<EFBFBD>ry ekranu.

>> Naci<EFBFBD>nij C-h m, by odczyta<EFBFBD> dokumentacj<EFBFBD> na temat tego, czym tryb
   tekstowy r<EFBFBD><EFBFBD>ni si<EFBFBD> od trybu podstawowego.

>> Naci<EFBFBD>nij q, by usun<EFBFBD><EFBFBD> dokumentacj<EFBFBD> trybu z ekranu.

G<EFBFBD><EFBFBD>wne tryby edycji nazywaj<EFBFBD> si<EFBFBD> w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie ,,g<EFBFBD><EFBFBD>wnymi'', gdy<EFBFBD> wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD>
tak<EFBFBD>e ,,podrz<EFBFBD>dne'' tryby edycji (ang. minor modes). Podrz<EFBFBD>dne tryby
edycji nie s<EFBFBD> alternatyw<EFBFBD> dla tryb<EFBFBD>w g<EFBFBD><EFBFBD>wnych, lecz jedynie ich
niewielk<EFBFBD> modyfikacj<EFBFBD>. Ka<EFBFBD>dy podrz<EFBFBD>dny tryb edycji mo<EFBFBD>na w<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD> lub
wy<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD> niezale<EFBFBD>nie od pozosta<EFBFBD>ych tryb<EFBFBD>w podrz<EFBFBD>dnych, a tak<EFBFBD>e
niezale<EFBFBD>nie od trybu g<EFBFBD><EFBFBD>wnego. Mo<EFBFBD>esz wiec u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> jednego,
kombinacji dowolnych, albo nie u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> <EFBFBD>adnego trybu podrz<EFBFBD>dnego.

Jednym z podrz<EFBFBD>dnych tryb<EFBFBD>w edycji, kt<EFBFBD>ry jest bardzo u<EFBFBD>yteczny,
szczeg<EFBFBD>lnie do edycji tekstu angielskiego lub polskiego, jest tryb
automatycznego wype<EFBFBD>niania (ang. auto fill mode). Je<EFBFBD>li jest on
w<EFBFBD><EFBFBD>czony, to Emacs <EFBFBD>amie linie pomi<EFBFBD>dzy s<EFBFBD>owami automatycznie, gdy
podczas wstawiania tekstu linia robi si<EFBFBD> za szeroka.

Tryb automatycznego wstawiania w<EFBFBD><EFBFBD>cza si<EFBFBD> na przyk<EFBFBD>ad poleceniem M-x
auto-fill-mode<Return>. Powt<EFBFBD>rzenie tego polecenie powoduje wy<EFBFBD><EFBFBD>czenie
trybu, ponowne powt<EFBFBD>rzenie --- jego w<EFBFBD><EFBFBD>czenie, i tak dalej. M<EFBFBD>wimy, <EFBFBD>e
polecenie ,,prze<EFBFBD><EFBFBD>cza tryb''.

>> Napisz M-x auto-fill-mode<Return>. Wstaw potem wiele napis<EFBFBD>w
   ,,asdf '' tak d<EFBFBD>ugo, a<EFBFBD> zobaczysz, <EFBFBD>e linia podzieli na dwie.
   Mi<EFBFBD>dzy literami musisz wstawia<EFBFBD> spacje, poniewa<EFBFBD> tryb
   automatycznego wype<EFBFBD>niania <EFBFBD>amie linie tylko tam, gdzie s<EFBFBD> spacje.

Margines jest zazwyczaj ustawiony na 70 znak<EFBFBD>w, ale mo<EFBFBD>esz to zmieni<EFBFBD>
poleceniem C-x f. Powiniene<EFBFBD> poleceniu poda<EFBFBD> argument liczbowy
m<EFBFBD>wi<EFBFBD>cy, w kt<EFBFBD>rej kolumnie ma zosta<EFBFBD> ustawiony margines.

>> Wywo<EFBFBD>aj C-x f z argumentem r<EFBFBD>wnym 20. (C-u 2 0 C-x f).
   Napisz potem jaki<EFBFBD> tekst i zauwa<EFBFBD>, <EFBFBD>e Emacs wype<EFBFBD>nia linie do
   d<EFBFBD>ugo<EFBFBD>ci co najwy<EFBFBD>ej 20 znak<EFBFBD>w. Ustaw margines z powrotem na
   70 znak<EFBFBD>w, wywo<EFBFBD>uj<EFBFBD>c jeszcze raz C-x f z odpowiednim argumentem.

Je<EFBFBD>li zmieniasz tekst wewn<EFBFBD>trz akapitu, to tryb automatycznego
wype<EFBFBD>niania sam z siebie nie wyr<EFBFBD>wna marginesu. Mo<EFBFBD>esz go wyr<EFBFBD>wna<EFBFBD>
samodzielnie, wydaj<EFBFBD>c polecenie M-q (Meta-q) (kursor powinien si<EFBFBD>
w<EFBFBD>wczas znajdowa<EFBFBD> wewn<EFBFBD>trz akapitu).

>> Przesu<EFBFBD> kursor do poprzedniego akapitu i naci<EFBFBD>nij M-q.


* SZUKANIE
----------

Emacs potrafi szuka<EFBFBD> <EFBFBD>a<EFBFBD>cuch<EFBFBD>w (zwartych ci<EFBFBD>g<EFBFBD>w znak<EFBFBD>w lub s<EFBFBD><EFBFBD>w)
zar<EFBFBD>wno wstecz jak i do przodu. Szukanie <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha jest poleceniem,
kt<EFBFBD>re przesuwa kursor --- do nast<EFBFBD>pnego miejsca, w kt<EFBFBD>rym dany
<EFBFBD>a<EFBFBD>cuch wyst<EFBFBD>puje.

Polecenie Emacsa "search" r<EFBFBD><EFBFBD>ni si<EFBFBD> od podobnych polece<EFBFBD> w innych
edytorach tym, <EFBFBD>e jest przyrostowe. Znaczy to, <EFBFBD>e szukanie odbywa
si<EFBFBD> w trakcie, gdy wpisujesz kolejne znaki <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha, kt<EFBFBD>ry ma zosta<EFBFBD>
znaleziony.

Poleceniami rozpoczynaj<EFBFBD>cymi szukanie s<EFBFBD>: C-s dla szukania w prz<EFBFBD>d
oraz C-r dla szukania wstecz. POCZEKAJ PROSZ<EFBFBD>! Nie pr<EFBFBD>buj ich w tej
chwili.

Gdy naci<EFBFBD>niesz C-s, zauwa<EFBFBD>ysz, <EFBFBD>e w obszarze echa pojawi si<EFBFBD>
tekst "I-search". Jest to informacja, <EFBFBD>e Emacs znajduje si<EFBFBD> w trybie
"incremental search" i czeka, by<EFBFBD> napisa<EFBFBD> tekst, kt<EFBFBD>ry ma znale<EFBFBD><EFBFBD>.
Naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>cie <Return> ko<EFBFBD>czy proces szukania.

>> Rozpocznij teraz szukanie, naciskaj<EFBFBD>c C-s. POWOLI, litera po
   literze, napisz s<EFBFBD>owo kursor, zatrzymuj<EFBFBD>c si<EFBFBD> po ka<EFBFBD>dym znaku
   i obserwuj<EFBFBD>c, gdzie zatrzymuje si<EFBFBD> kursor. Gdy naci<EFBFBD>niesz drugie
   r, b<EFBFBD>dzie mo<EFBFBD>na powiedzie<EFBFBD>, <EFBFBD>e szuka<EFBFBD>e<EFBFBD> s<EFBFBD>owa kursor
   jednokrotnie. Naci<EFBFBD>nij jeszcze raz C-s, by znale<EFBFBD><EFBFBD> nast<EFBFBD>pne
   wyst<EFBFBD>pienie s<EFBFBD>owa kursor. Naci<EFBFBD>nij teraz cztery razy <Delback>
   i zobacz, co si<EFBFBD> dzieje z kursorem. Naci<EFBFBD>nij <Return>, by sko<EFBFBD>czy<EFBFBD>
   szukanie.

Widzia<EFBFBD>e<EFBFBD>, co si<EFBFBD> dzia<EFBFBD>o? Podczas szukania przyrostowego Emacs pr<EFBFBD>buje
przej<EFBFBD><EFBFBD> do miejsca wyst<EFBFBD>pienia <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha, kt<EFBFBD>ry wpisa<EFBFBD>e<EFBFBD> do tej pory,
i pod<EFBFBD>wietla go dla Twojej wygody. By znale<EFBFBD><EFBFBD> nast<EFBFBD>pne wyst<EFBFBD>pienie
s<EFBFBD>owa kursor, po prostu jeszcze raz naci<EFBFBD>nij C-s. Je<EFBFBD>li takiego
wyst<EFBFBD>pienia nie ma, to Emacs zapiszczy i napisze, <EFBFBD>e szukanie
,,sko<EFBFBD>czy<EFBFBD>o si<EFBFBD> pora<EFBFBD>k<EFBFBD>''.

Kombinacja C-g przerywa proces szukania, podobnie jak to czyni
z innymi poleceniami.

UWAGA: W niekt<EFBFBD>rych systemach naci<EFBFBD>niecie C-s zamra<EFBFBD>a ekran i w
rezultacie Emacs nie mo<EFBFBD>e pokazywa<EFBFBD> tekstu. Oznacza to, <EFBFBD>e sk<EFBFBD>adowa
systemu operacyjnego, zwana kontrol<EFBFBD> przep<EFBFBD>ywu (ang. "flow control"),
przechwyci<EFBFBD>a znak C-s i nie pozwoli<EFBFBD>a mu dotrze<EFBFBD> do Emacsa. By odzyska<EFBFBD>
kontrol<EFBFBD> nad ekranem, naci<EFBFBD>nij C-q. Dodatkowej pomocy poszukaj w
rozdziale "Spontaneous Entry to Incremental Search" w podr<EFBFBD>czniku
Emacsa.

Je<EFBFBD>li podczas szukania przyrostowego naci<EFBFBD>niesz <Delback>, to zauwa<EFBFBD>ysz,
<EFBFBD>e w minibuforze znika ostatni znak wpisanego przez ciebie <EFBFBD>a<EFBFBD>cucha, a
kursor wraca do poprzedniego miejsca. Przypu<EFBFBD><EFBFBD>my na przyk<EFBFBD>ad, <EFBFBD>e
nacisn<EFBFBD><EFBFBD>e<EFBFBD> k i znalaz<EFBFBD>e<EFBFBD> pierwsze wyst<EFBFBD>pienie tej litery. Je<EFBFBD>li teraz
naci<EFBFBD>niesz u, to kursor przesunie si<EFBFBD> tu<EFBFBD> za najbli<EFBFBD>sze litery
ku. Naci<EFBFBD>nij teraz <Delback>. Spowoduje to skasowanie z wyszukiwanego
<EFBFBD>a<EFBFBD>cucha litery u, a kursor wr<EFBFBD>ci do pierwszego wyst<EFBFBD>pienia litery k.

Je<EFBFBD>li podczas szukania naci<EFBFBD>niesz jaki<EFBFBD> klawisz w kombinacji z META lub
Ctrl (z nielicznymi wyj<EFBFBD>tkami --- znakami, kt<EFBFBD>re maj<EFBFBD> specjalne
znaczenie podczas szukania, takimi jak C-s i C-r), to szukanie zostanie
przerwane.

C-s rozpoczyna proces szukania do przodu, czyli ZA bie<EFBFBD><EFBFBD>c<EFBFBD> pozycj<EFBFBD>
kursora. Je<EFBFBD>li chcesz szuka<EFBFBD> czego<EFBFBD> po<EFBFBD>o<EFBFBD>onego w tek<EFBFBD>cie wcze<EFBFBD>niej,
to naci<EFBFBD>nij C-r. Wszystko, co powiedzieli<EFBFBD>my o poleceniu C-s, stosuje
si<EFBFBD> te<EFBFBD> do C-r, oczywi<EFBFBD>cie w odniesieniu do szukania wstecz.


* WIELE OKIEN
-------------

Jedn<EFBFBD> z u<EFBFBD>ytecznych cech Emacsa jest mo<EFBFBD>liwo<EFBFBD><EFBFBD> wy<EFBFBD>wietlania wi<EFBFBD>cej ni<EFBFBD>
jednego okna na raz.

>> Przesu<EFBFBD> kursor do tej linii i naci<EFBFBD>nij C-u 0 C-l.

>> Naci<EFBFBD>nij teraz C-x 2, co podzieli ekran na dwa okna. Obydwa okna
   wy<EFBFBD>wietlaj<EFBFBD> ten samouczek. Kursor pozostaje w g<EFBFBD>rnym oknie.

>> Naci<EFBFBD>nij C-M-v by przewin<EFBFBD><EFBFBD> dolne okno. (Je<EFBFBD>li nie masz
   klawisza Meta lub Alt, to naci<EFBFBD>nij ESC C-v.)

>> Naci<EFBFBD>nij C-x o ("o" jak angielskie "other") by przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor do
   dolnego okna. U<EFBFBD>yj C-v i M-v w dolnym oknie, by przewin<EFBFBD><EFBFBD> jego
   zawarto<EFBFBD><EFBFBD>. Polecenia, kt<EFBFBD>re masz wykona<EFBFBD>, odczytuj z g<EFBFBD>rnego okna.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x o jeszcze raz tak, by kursor wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do g<EFBFBD>rnego okna.
   Kursor w g<EFBFBD>rnym oknie nie zmieni<EFBFBD> po<EFBFBD>o<EFBFBD>enia.

Ka<EFBFBD>de okno pami<EFBFBD>ta po<EFBFBD>o<EFBFBD>enie swojego kursora, lecz w danej chwili
tylko jedno z okien wy<EFBFBD>wietla kursor. Wszystkie polecenia edycyjne
stosuj<EFBFBD> si<EFBFBD> do okna, w kt<EFBFBD>rym jest kursor. To okno nazywane jest
,,oknem wybranym''.

Polecenie C-M-v przyda Ci si<EFBFBD>, gdy b<EFBFBD>dziesz chcia<EFBFBD> edytowa<EFBFBD> tekst w
jednym oknie, a drugiego u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> jako punktu odniesienia. Dzi<EFBFBD>ki niemu
kursor mo<EFBFBD>e zawsze znajdowa<EFBFBD> si<EFBFBD> w oknie, kt<EFBFBD>rego zawarto<EFBFBD><EFBFBD> edytujesz, a
Ty mo<EFBFBD>esz przesuwa<EFBFBD> drugie okno.

C-M-v to przyk<EFBFBD>ad kombinacji, kt<EFBFBD>ry uzyskuje si<EFBFBD>, wciskaj<EFBFBD>c jednocze<EFBFBD>nie
klawisze Ctrl i Meta (Alt). Je<EFBFBD>li masz prawdziwy klawisz META (Alt), to
C-M-v mo<EFBFBD>esz uzyska<EFBFBD> przytrzymuj<EFBFBD>c jednocze<EFBFBD>nie Ctrl oraz META (Alt) i
naciskaj<EFBFBD>c v. Nie jest wa<EFBFBD>ne, co zosta<EFBFBD>o naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>te wcze<EFBFBD>niej, Ctrl czy
META, poniewa<EFBFBD> obydwa te klawisze dzia<EFBFBD>aj<EFBFBD> jako modyfikatory znaczenia
znak<EFBFBD>w.

Je<EFBFBD>li nie masz klawisza META (Alt) i w jego zast<EFBFBD>pstwie u<EFBFBD>ywasz ESC, to
kolejno<EFBFBD><EFBFBD> naciskania klawiszy ma znaczenie: musisz najpierw nacisn<EFBFBD><EFBFBD> i
pu<EFBFBD>ci<EFBFBD> ESC, po czym nacisn<EFBFBD><EFBFBD> Ctrl-v; kombinacja Ctrl-ESC v nie zadzia<EFBFBD>a.
Wynika to z tego, <EFBFBD>e ESC jest znakiem, a nie modyfikatorem.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x 1 (w g<EFBFBD>rnym oknie), by pozby<EFBFBD> si<EFBFBD> okna dolnego.

(Je<EFBFBD>li nacisn<EFBFBD><EFBFBD>by<EFBFBD> C-x 1 w dolnym oknie, to g<EFBFBD>rne by znik<EFBFBD>o. Mo<EFBFBD>esz
sobie to polecenie t<EFBFBD>umaczy<EFBFBD> jako ,,pozostaw tylko jedno okno --- to w
kt<EFBFBD>rym w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie jestem''.)

Nie musi by<EFBFBD> tak, <EFBFBD>e obydwa okna pokazuj<EFBFBD> ten sam bufor. Je<EFBFBD>li u<EFBFBD>yjesz
C-x C-f, by odwiedzi<EFBFBD> jaki<EFBFBD> plik w jednym z nich, to zawarto<EFBFBD><EFBFBD> drugiego
si<EFBFBD> nie zmieni. Z zasady w r<EFBFBD><EFBFBD>nych oknach mo<EFBFBD>esz niezale<EFBFBD>nie wy<EFBFBD>wietla<EFBFBD>
r<EFBFBD><EFBFBD>ne pliki.

Oto inny spos<EFBFBD>b u<EFBFBD>ywania dw<EFBFBD>ch okien do wy<EFBFBD>wietlania dw<EFBFBD>ch r<EFBFBD><EFBFBD>nych
rzeczy:

>> Naci<EFBFBD>nij C-x 4 C-f i nazw<EFBFBD> jednego z Twoich plik<EFBFBD>w. Zako<EFBFBD>cz
   wprowadzanie klawiszem <Return>. Podany plik pojawi si<EFBFBD> w dolnym
   oknie razem z kursorem, kt<EFBFBD>ry tam przeskakuje.

>> Naci<EFBFBD>nij C-x o, by wr<EFBFBD>ci<EFBFBD> do g<EFBFBD>rnego okna, oraz C-x 1 by usun<EFBFBD><EFBFBD>
   dolne okno.


* REKURSYWNE POZIOMY EDYCJI
---------------------------

Czasami mo<EFBFBD>esz znale<EFBFBD><EFBFBD> si<EFBFBD> w czym<EFBFBD>, co nazywa si<EFBFBD> "rekursywnym
poziomem edycji". Mo<EFBFBD>esz to rozpozna<EFBFBD> po nawiasach kwadratowych w
linii trybu, obejmuj<EFBFBD>cych nawiasy okr<EFBFBD>g<EFBFBD>e zawieraj<EFBFBD>ce nazw<EFBFBD> g<EFBFBD><EFBFBD>wnego
trybu edycji. M<EFBFBD>g<EFBFBD>by<EFBFBD> na przyk<EFBFBD>ad zobaczy<EFBFBD> [(Fundamental)] zamiast
(Fundamental).

By wyj<EFBFBD><EFBFBD> z rekursywnego poziomu edycji, naci<EFBFBD>nij ESC ESC ESC. Jest to
og<EFBFBD>lnego przeznaczenia polecenie ,,wychodzimy''. Mo<EFBFBD>esz go u<EFBFBD>y<EFBFBD> tak<EFBFBD>e,
by pozby<EFBFBD> si<EFBFBD> nadmiaru okien albo wyj<EFBFBD><EFBFBD> z minibufora.

>> Naci<EFBFBD>nij M-x by wej<EFBFBD><EFBFBD> do minibufora, potem naci<EFBFBD>nij ESC ESC ESC, by
   z niego wyj<EFBFBD><EFBFBD>.

Aby wyj<EFBFBD><EFBFBD> z rekursywnego poziomu edycji, nie wystarczy u<EFBFBD>y<EFBFBD> C-g. Dzieje
si<EFBFBD> tak dlatego, <EFBFBD>e klawisz C-g jest u<EFBFBD>ywany do anulowania polece<EFBFBD> i
argument<EFBFBD>w WEWN<EFBFBD>TRZ pojedynczego rekursywnego poziomu edycji.


SZUKANIE POMOCY
---------------

W tym samouczku dostarczyli<EFBFBD>my tylko tyle informacji, ile jest
niezb<EFBFBD>dne, by<EFBFBD> m<EFBFBD>g<EFBFBD> zacz<EFBFBD><EFBFBD> u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> Emacsa. Emacs jest istn<EFBFBD> kopalni<EFBFBD>
najr<EFBFBD><EFBFBD>niejszych rzeczy, kt<EFBFBD>rych nie spos<EFBFBD>b tutaj opisa<EFBFBD>. B<EFBFBD>dziesz
zapewne chcia<EFBFBD> dowiedzie<EFBFBD> si<EFBFBD> o Emacsie wi<EFBFBD>cej, poniewa<EFBFBD> posiada on
wiele po<EFBFBD>ytecznych cech, o kt<EFBFBD>rych na razie nic nie wiesz. Mi<EFBFBD>dzy innymi
jest w nim zaszyte mn<EFBFBD>stwo wewn<EFBFBD>trznej dokumentacji. Dotrze<EFBFBD> do tej
dokumentacji mo<EFBFBD>esz po naci<EFBFBD>ni<EFBFBD>ciu kombinacji C-h.

By uzyska<EFBFBD> pomoc, naci<EFBFBD>nij C-h, a potem znak, kt<EFBFBD>ry okre<EFBFBD>la jakiego
rodzaju pomocy oczekujesz. Je<EFBFBD>li poczujesz si<EFBFBD> NAPRAWD<EFBFBD> zagubiony, to
napisz C-h?, a Emacs podpowie, jakiego rodzaju pomocy mo<EFBFBD>e Ci
dostarczy<EFBFBD>. Je<EFBFBD>li naci<EFBFBD>niesz C-h, a potem zadecydujesz, <EFBFBD>e pomoc nie
jest Ci jednak potrzebna, to aby anulowa<EFBFBD> zapocz<EFBFBD>tkowane polecenie C-h,
po prostu wci<EFBFBD>nij C-g.

Najprostsz<EFBFBD> pomoc mo<EFBFBD>esz uzyska<EFBFBD> naciskaj<EFBFBD>c C-h c. Naci<EFBFBD>nij C-h a potem
c, po czym kombinacj<EFBFBD> klawiszy, kt<EFBFBD>rej znaczenie chcesz pozna<EFBFBD>; Emacs
wy<EFBFBD>wietli kr<EFBFBD>tki opis polecenia odpowiadaj<EFBFBD>cego tej kombinacji.

>> Naci<EFBFBD>nij C-h c C-p.

Powinno to przywo<EFBFBD>a<EFBFBD> komunikat, o tre<EFBFBD>ci podobnej do

	C-p runs the command previous-line

W ten spos<EFBFBD>b mo<EFBFBD>esz uzyska<EFBFBD> ,,nazw<EFBFBD> funkcji'' przypisanej kombinacji
klawiszy. Przydaje si<EFBFBD> to podczas pisania kodu w Lispie, w kt<EFBFBD>rym
zapisane s<EFBFBD> rozszerzenia Emacsa; wystarcza to tak<EFBFBD>e do przypomnienia
Ci, co dane polecenie robi, je<EFBFBD>li widzia<EFBFBD>e<EFBFBD> je ju<EFBFBD> wcze<EFBFBD>niej, lecz
go nie zapami<EFBFBD>ta<EFBFBD>e<EFBFBD>.

Jako dope<EFBFBD>nienie polecenia C-h c Emacs dopuszcza te<EFBFBD> wieloznakowe
kombinacje klawiszy, na przyk<EFBFBD>ad C-x C-s albo (je<EFBFBD>li nie masz klawisza
META lub Alt) <ESC>v.

By uzyska<EFBFBD> wi<EFBFBD>cej informacji na temat polecenia, naci<EFBFBD>nij C-h k
zamiast C-h c.

>> Naci<EFBFBD>nij C-h k C-p.

To polecenie wy<EFBFBD>wietla dokumentacj<EFBFBD> na temat danej funkcji oraz jej
nazw<EFBFBD> w oknie Emacsa. Gdy sko<EFBFBD>czysz <EFBFBD>ledzi<EFBFBD> wynik tego polecenia
naci<EFBFBD>nij C-x 1, by pozby<EFBFBD> si<EFBFBD> tekstu pomocy. Nie musisz tego robi<EFBFBD> od
razu. Mo<EFBFBD>esz wykona<EFBFBD> pewne operacje w oparciu o tekst pomocy zanim
naci<EFBFBD>niesz C-x 1.

Oto kilka innych u<EFBFBD>ytecznych wariant<EFBFBD>w C-h:

	C-h f Opisz funkcje o podanej nazwie.

>> Napisz C-h f previous-line<Return>. Wypisze to na ekranie ca<EFBFBD><EFBFBD>
   informacje, jak<EFBFBD> Emacs ma na temat funkcji, kt<EFBFBD>ra implementuje
   polecenie C-p.

Podobnie komenda C-h v pokazuje na ekranie dokumentacj<EFBFBD> zmiennych,
kt<EFBFBD>rych warto<EFBFBD>ci mo<EFBFBD>esz zmieni<EFBFBD>, aby dostosowa<EFBFBD> Emacsa do swoich
preferencji. Wpisz nazw<EFBFBD> zmiennej, gdy Emacs o ni<EFBFBD> poprosi.


	C-h a 	Apropos. Wpisz s<EFBFBD>owo, a Emacs wypisze list<EFBFBD>
	      	wszystkich polece<EFBFBD>, kt<EFBFBD>rych nazwa zawiera to s<EFBFBD>owo.
		Polecenia te mo<EFBFBD>na wywo<EFBFBD>ywa<EFBFBD> za pomoc<EFBFBD> Meta-x.
		Dla niekt<EFBFBD>rych polece<EFBFBD> Apropos wypisze jedno- lub
		dwuznakowe sekwencje, kt<EFBFBD>re wywo<EFBFBD>uj<EFBFBD> te polecenia.

>> Napisz C-h a file<Return>.

Zobaczysz list<EFBFBD> wszystkich polece<EFBFBD>,
dost<EFBFBD>pnych za pomoc<EFBFBD> M-x, kt<EFBFBD>re maja s<EFBFBD>owo "file" w swojej nazwie.
Zauwa<EFBFBD>ysz tam tak<EFBFBD>e polecenia takie, jak C-x C-f oraz C-x C-w,
umieszczone obok nazw polece<EFBFBD> "find-file" i "write-file".

>> Napisz C-M-v, aby przewin<EFBFBD><EFBFBD> okno pomocy. Zr<EFBFBD>b to kilka razy.
>> Napisz C-x 1, aby usun<EFBFBD><EFBFBD> okno pomocy.

	C-h i 	Czytanie elektronicznych podr<EFBFBD>cznik<EFBFBD>w (w formacie Info). To
		polecenie prze<EFBFBD><EFBFBD>czy Ci<EFBFBD> do specjalnego bufora o nazwie
		*info*, gdzie b<EFBFBD>dziesz m<EFBFBD>g<EFBFBD> przeczyta<EFBFBD> podr<EFBFBD>czniki
		dotycz<EFBFBD>ce pakiet<EFBFBD>w zainstalowanych w Twoim
		systemie. Napisz m emacs <Return>, aby zapozna<EFBFBD> si<EFBFBD> z
		podr<EFBFBD>cznikiem Emacsa. Je<EFBFBD>eli nigdy wcze<EFBFBD>niej nie u<EFBFBD>ywa<EFBFBD>e<EFBFBD>
		trybu Info, to napisz ?, a Emacs przedstawi Ci mo<EFBFBD>liwo<EFBFBD>ci
		tego trybu. Po tym, jak zapoznasz si<EFBFBD> z niniejszym kr<EFBFBD>tkim
		samouczkiem, w dalszej pracy dost<EFBFBD>p do dokumentacji
		b<EFBFBD>dziesz uzyskiwa<EFBFBD> w<EFBFBD>a<EFBFBD>nie za pomoc<EFBFBD> Emacs Info.


DODATKOWE FUNKCJE
-----------------

Wi<EFBFBD>cej o Emacsie mo<EFBFBD>esz si<EFBFBD> nauczy<EFBFBD> czytaj<EFBFBD>c jego podr<EFBFBD>cznik, w formie
ksi<EFBFBD><EFBFBD>kowej lub on-line w postaci Info (u<EFBFBD>yj menu Help lub naci<EFBFBD>nij F10
h r). Dwie dodatkowe w<EFBFBD>a<EFBFBD>ciwo<EFBFBD>ci, kt<EFBFBD>re szczeg<EFBFBD>lnie mog<EFBFBD> si<EFBFBD> przyda<EFBFBD>
to dope<EFBFBD>nianie wprowadzanych danych i dired u<EFBFBD>atwiaj<EFBFBD>ce zarz<EFBFBD>dzanie
plikami.

Dope<EFBFBD>nianie pozwala unikn<EFBFBD><EFBFBD> niepotrzebnego wpisywania. Na przyk<EFBFBD>ad
je<EFBFBD>li chcesz si<EFBFBD> prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD> do bufora *Messages*, mo<EFBFBD>esz nacisn<EFBFBD><EFBFBD> C-x
b *M<Tab> a Emacs dope<EFBFBD>ni dalsz<EFBFBD> cz<EFBFBD><EFBFBD><EFBFBD> nazwy za Ciebie na tyle, na ile
b<EFBFBD>dzie w stanie ustali<EFBFBD> na podstawie tego, co do tej pory wpisa<EFBFBD>e<EFBFBD>. Dope<EFBFBD>nianie
jest opisane w Info w podr<EFBFBD>czniku Emacsa w cz<EFBFBD><EFBFBD>ci zatytu<EFBFBD>owanej
"Dop<6F>nianie" (ang. Completion).

Dired umo<EFBFBD>liwia Ci zrobienie wykazu plik<EFBFBD>w w danym katalogu (dodatkowo
w podkatalogach), przemieszczanie si<EFBFBD> wewn<EFBFBD>trz tej listy, odwiedzanie
plik<EFBFBD>w, zmienianie nazw, usuwanie i inne operacje na plikach. Dired
jest opisane w Info w podr<EFBFBD>czniku Emacsa w cz<EFBFBD><EFBFBD>ci zatytu<EFBFBD>owanej
"Dired".

Podr<EFBFBD>cznik dodatkowo opisuje wiele innych w<EFBFBD>a<EFBFBD>ciwo<EFBFBD>ci Emacsa.


* KIEROWANIE KURSOREM Z X TERMINALA (akapit dodany przez autor<EFBFBD>w wersji polskiej)
-----------------------------------

Je<EFBFBD>li pracujesz na terminalu graficznym, to do kierowania kursorem
prawdopodobnie <EFBFBD>atwiej Ci b<EFBFBD>dzie u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> klawiszy strza<EFBFBD>ek po prawej
stronie klawiatury. Klawisze strza<EFBFBD>ek: w lewo, w prawo, w g<EFBFBD>r<EFBFBD> i w d<EFBFBD><EFBFBD>
dzia<EFBFBD>aj<EFBFBD> zgodnie z oczekiwaniem; odpowiadaj<EFBFBD> one dok<EFBFBD>adnie C-b, C-f, C-p
i C-n, ale s<EFBFBD> <EFBFBD>atwiejsze do zapami<EFBFBD>tania. Mo<EFBFBD>esz tak<EFBFBD>e u<EFBFBD>ywa<EFBFBD> C-lewo i
C-prawo, by przesuwa<EFBFBD> si<EFBFBD> o s<EFBFBD>owa, oraz C-g<EFBFBD>ra i C-d<EFBFBD><EFBFBD>, by przesuwa<EFBFBD> si<EFBFBD>
o bloki (np. akapity, je<EFBFBD>li edytujesz tekst). Je<EFBFBD>li masz klawisze
oznaczone Home (lub Begin) oraz End, to przenios<EFBFBD> Ci<EFBFBD> one na pocz<EFBFBD>tek i,
odpowiednio, na koniec linii, a C-Home i C-End na pocz<EFBFBD>tek i koniec
pliku. Je<EFBFBD>li na Twojej klawiaturze s<EFBFBD> klawisze PgUp i PgDn, to mo<EFBFBD>esz
ich u<EFBFBD>y<EFBFBD> do przesuwania si<EFBFBD> o jeden ekran, tak jak M-v i C-v.

Wszystkie te polecenia akceptuj<EFBFBD> argument liczbowy, tak jak to
opisano powy<EFBFBD>ej. Wpisanie argumentu mo<EFBFBD>esz sobie upro<EFBFBD>ci<EFBFBD>:
naci<EFBFBD>nij i trzymaj CONTROL lub META i wpisz liczb<EFBFBD>. Na
przyk<EFBFBD>ad, aby przesun<EFBFBD><EFBFBD> kursor o 12 s<EFBFBD><EFBFBD>w w prawo, naci<EFBFBD>nij C-1 C-2
C-prawo. Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e jest to <EFBFBD>atwe do wpisania, poniewa<EFBFBD> nie
musisz puszcza<EFBFBD> klawisza CONTROL podczas wpisywania cyfr.


* U<EFBFBD>YWANIE MENU (akapit dodany przez autor<EFBFBD>w wersji polskiej)
---------------

Je<EFBFBD>li pracujesz na X-terminalu, to u g<EFBFBD>ry okna Emacsa powiniene<EFBFBD> zauwa<EFBFBD>y<EFBFBD>
pasek z menu. Tego menu mo<EFBFBD>esz u<EFBFBD>ywa<EFBFBD>, by wywo<EFBFBD>ywa<EFBFBD> najcz<EFBFBD><EFBFBD>ciej
potrzebne polecenia Emacsa, takie jak "find file". Na pocz<EFBFBD>tku b<EFBFBD>dziesz
s<EFBFBD>dzi<EFBFBD>, <EFBFBD>e jest to <EFBFBD>atwiejsze ni<EFBFBD> u<EFBFBD>ywanie klawiatury, poniewa<EFBFBD> nie
musisz si<EFBFBD> na pami<EFBFBD><EFBFBD> uczy<EFBFBD> kombinacji klawiszy, kt<EFBFBD>re uruchamiaj<EFBFBD>
poszczeg<EFBFBD>lne polecenia. Gdy ju<EFBFBD> jednak poznasz Emacsa, to zaczniesz
sobie te kombinacje przyswaja<EFBFBD> --- dla wygody przy pozycjach menu
pokazywane s<EFBFBD> odpowiadaj<EFBFBD>ce im kombinacje klawiszy.

Zwr<EFBFBD><EFBFBD> uwag<EFBFBD>, <EFBFBD>e niekt<EFBFBD>re pozycje wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD>ce w menu nie maj<EFBFBD>
odpowiednik<EFBFBD>w klawiszowych. Na przyk<EFBFBD>ad pozycja "Buffers" powoduje
wy<EFBFBD>wietlenie listy wszystkich dost<EFBFBD>pnych bufor<EFBFBD>w. Do ka<EFBFBD>dego z nich
mo<EFBFBD>esz si<EFBFBD> prze<EFBFBD><EFBFBD>czy<EFBFBD>, wybieraj<EFBFBD>c jego nazw<EFBFBD>, wy<EFBFBD>wietlon<EFBFBD> pod pozycj<EFBFBD>
Buffers.


PODSUMOWANIE
------------

Pami<EFBFBD>taj, <EFBFBD>e by wyj<EFBFBD><EFBFBD> z Emacsa na sta<EFBFBD>e, trzeba wyda<EFBFBD> polecenie C-x C-c.
By wyj<EFBFBD><EFBFBD> do pow<EFBFBD>oki na chwil<EFBFBD> tak, by jeszcze Do Emacsa wr<EFBFBD>ci<EFBFBD>, trzeba
u<EFBFBD>y<EFBFBD> C-z. (To nie dzia<EFBFBD>a pod X-Windows, poniewa<EFBFBD> tam nie ma prawdziwego
konceptu przej<EFBFBD>cia na chwil<EFBFBD> do pow<EFBFBD>oki. Zamiast tego C-z ,,ikonizuje''
okno Emacsa.)

Ten samouczek by<EFBFBD> pisany tak, by wszyscy nowi u<EFBFBD>ytkownicy mogli go
zrozumie<EFBFBD>. Je<EFBFBD>li co<EFBFBD> pozostawi<EFBFBD> niejasnym, nie sied<EFBFBD> cicho i nie
obwiniaj siebie, tylko daj nam zna<EFBFBD>!


KOPIOWANIE
----------

Niniejszy samouczek jest potomkiem w d<EFBFBD>ugiej linii samouczk<EFBFBD>w
Emacsa, kt<EFBFBD>ra rozpoczyna si<EFBFBD> od tego, kt<EFBFBD>ry zosta<EFBFBD> napisany przez
Stuarta Cracrafta dla oryginalnego Emacsa. Zosta<EFBFBD> on zmodyfikowany we
wrze<EFBFBD>niu 1994 przez Bena Winga, kt<EFBFBD>ry zaktualizowa<EFBFBD> go w celu uwzgl<EFBFBD>dnienia
pracy pod X-Windows.

Autorem pierwszego t<EFBFBD>umaczenia na j<EFBFBD>zyk polski by<EFBFBD> Remek Trzaska
<remek@npac.syr.edu>, a pomaga<EFBFBD> mu Ryszard Kubiak
<rysiek@ipipan.gda.pl>. Tamto t<EFBFBD>umaczenie zosta<EFBFBD>o uaktualnione dla
wersji GNU Emacs 21 przez Beat<EFBFBD> Wierzcho<EFBFBD>owsk<EFBFBD> <beataw@orient.uw.edu.pl>
z pomoc<EFBFBD> Ryszarda Kubiaka i Janusza S. Bienia <jsbien@mail.uw.edu.pl>.

Ta wersja samouczka, podobnie jak GNU Emacs, jest chroniona prawem
autorskim, ale wolno j<EFBFBD> kopiowa<EFBFBD> pod nast<EFBFBD>puj<EFBFBD>cymi warunkami:

Copyright (C) 1985, 1994, 2001, 2002, 2003, 2004,
   2005, 2006 Free Software Foundation, Inc.

Zezwala si<EFBFBD> na wykonywanie lub rozpowszechnianie
wiernych kopii tego dokumentu w otrzymanej formie, na dowolnym
no<EFBFBD>niku, pod warunkiem zachowania informacji o
prawach autorskich i niniejszym zezwoleniu oraz pod
warunkiem, <EFBFBD>e dystrybutor udzieli odbiorcy pozwolenia na
dalsze rozpowszechnianie zgodnie z niniejszym zezwoleniem.


Zezwala si<EFBFBD> r<EFBFBD>wnie<EFBFBD> na rozpowszechnianie na warunkach podanych
powy<EFBFBD>ej zmodyfikowanych wersji tego dokumentu lub jego cz<EFBFBD><EFBFBD>ci,
pod warunkiem, <EFBFBD>e zostan<EFBFBD> wyra<EFBFBD>nie uwidocznione
informacje o tym, kto dokona<EFBFBD> modyfikacji jako ostatni.


Warunki kopiowania samego Emacsa s<EFBFBD> bardziej skomplikowane, ale zgodne
z t<EFBFBD> ide<EFBFBD>. Prosz<EFBFBD>, przeczytaj plik COPYING, po czym rozdaj swoim
znajomym kopie Emacsa. Pom<EFBFBD><EFBFBD> t<EFBFBD>pi<EFBFBD> obstrukcjonizm w informatyce,
u<EFBFBD>ywaj<EFBFBD>c, tworz<EFBFBD>c i dziel<EFBFBD>c si<EFBFBD> oprogramowaniem swobodnym.

;;; Local Variables:
;;; mode: fundamental
;;; coding: latin-2
;;; sentence-end-double-space: nil
;;; End:

;;; arch-tag: 6c6b7445-4cd5-44ca-a101-7f4697b92f60